Artan çevre kirliliği, dünyanın mücadele ettiği iklim krizi ve küresel ısınma günümüzde sürdürülebilirlik, geri dönüşüm gibi kavramları ön plana çıkarmaktadır.
İnsanlar tarafından yaratılan çevre kirliliğinde tüketilen ürünlerin oluşturduğu atıklar büyük yer kaplamaktadır. Doğaya atılan atıklar milyonlarca yıl doğada kalabilmekte ve doğayı ve hayvanları zehirlemektedir.
Atılan atıklar arasında ambalajlama ve paketleme ürünleri büyük yer kaplamaktadır. Bir ürünün yaşam döngüsünü üretimde kullanılan hammaddenin tedariğinden tüketilerek atık oluşmasına kadar olan süreç oluşturur.
Burada ürünün doğru bir yaşam döngüsünü
tamamlaması ve çevre kirliliği oluşturmaması için geri dönüştürülebilir ürünlerin kullanımı büyük önem arz etmektedir.
Ambalaj kullanımı ilk olarak insanların özellikle yiyeceklerini koruma ve taşıma ihtiyacı ile başlamıştır. İlk ambalajlar doğada bulunan yaprak, ağaç kabukları gibi malzemelerden seçilmiştir. Ancak tüketimin artması, teknolojik gelişmeler ve yerleşik hayata geçiş gibi faktörlerle beraber ambalajların daha uzun süre kullanılması gerekliliği doğmuştur.
Özellikle Sanayi Devrimi ambalaj tasarımı için dönüm noktası olmuştur. Seri üretime geçilmesi ambajların işlevini ve değerini yükseltmiştir. Ambalajlar aynı zamanda tüketici
ile iletişim kurma aracıdır ve tüketicinin ürünü satın almasındaki büyük bir etkendir.
Artan çevre kirliliği ile beraber ise tüketicilerin beklentileri araştırıldığında da geri dönüştürebilir ve çevre dostu ürünlere yöneldikleri gözlenmektedir.
Ambalajlar tasarımı ile ön plana çıkarken artık çevre dostu, geri dönüştürülebilir olmaları ile de öne çıkmaktadır.
Nielsen Küresel Kurumsal Sürdürülebilir Raporu’nda paylaşılan verilere göre küresel tüketicilerin yüzde 73’ü sürdürülebilir marka ve ambalajlar için daha fazla ödeme yapabileceklerini belirtmişlerdir. [1]
Geri Dönüştürülebilir Ambalaj
Geri dönüşüm; kullanılan atıkların türlerine göre ayrıştırılması ve toplanması, çeşitli fiziksel ve kimyasal işlemlerle hammadde olarak elde edilmesi olarak tanımlanabilir.
Doğada çözünmesi uzun süren hammaddelerin geri dönüştürülerek kullanım ömrünün
uzatılması, bu tür hammaddelerin kullanımını azaltırken doğada biriken atık miktarının azalmasını sağlar.
Ambalajlara baktığımızda pek çok yöntemle üretilebilmektedir; en çok yer kaplayanlar plastik ambalajlar, metal ambalajlar, cam ambalajlar, kağıt ambalajlar ve kompozit ambalajlardır.
Plastik ambalajlara baktığımızda plastik atık olarak en çok doğada bulunan ve atıldıktan ancak 1000 yıl sonra ancak doğadan silinebilmektedir. Aynı zamanda plastik atıklar petrol kaynaklı oldukları için karbondioksit salınımı yapmakta ve bu da küresel ısınmayı
hızlandırmaktadır.
Bu sebeple özellikle plastik ambalajların geri dönüştürülebilir olması büyük önem arz
etmektedir. Metal ambalaj atıklarına baktığımızda, her yıl yaklaşık 2 milyon ton metal atık toplanarak geri kazanılmaktadır.
Ambalaj atıkları arasında alüminyum içecek kutuları önemli bir yer kaplamaktadır. Alüminyum içecek kutuları büyük bir enerji ve hammadde kaynağıdır. Türkiye’deki geri dönüştürme tesislerinin çoğu kağıt- karton atıklar üzerine çalışmaktadır. En kolay geri dönüştürülen ürünlerin başında kağıt gelmektedir.
Türkiye’de kağıt atıklarının toplanmasında özellikle sokak toplayıcıları büyük fayda sağlamaktadır. Toplanan atık başına para alan sokak toplayıcıları, geri dönüşüme büyük katkı sunmaktadır. Kağıt atıkların geri dönüşüme kazandırılarak tekrar kullanılması, ağaçların kesilmesini engellediği için doğa açısından çok önemlidir.
Geriş dönüşmüş camı eritmek için harcanacak enerji, yeni bir cam şişe üretmek için harcanacak enerjiden daha azdır. Cam ambalaj atıklarının geri dönüştürülmesi ile büyük bir enerji tasarrufu sağlanabilir. Cam kalitesinden hiçbir şey kaybetmeden yüzde 100 geri
dönüştürülebildiği için de geri dönüşüme en uygun malzemeler arasındadır.
Kompozit ambalaj atıklarında ise geri dönüşüm süreci biraz daha karmaşık ve zordur. Özellikle Türkiye’de kağıt atıklardan ayrışamadıkları için kompozit malzemeler geri dönüştürülememektedir. Geri dönüşümünün yapılamamasının bir sebebi ise Türkiye’de sadece bir tesisin bu hizmeti sunmasıdır.
Sürdürülebilir Ambalaj Tasarımı – Doğal Boyalar
Ambalajları doğa dostu üretirken bir diğer konu ise doğal ürünlerden yararlanmaktadır. Son yıllarda çevre dostu markalar, ambalajlar üzerinde kullanılacak boyaları, doğal boyalardan seçmektedir.
Tüketicinin tercihleri ve iklim krizi ‘Sürdürülebilir Ambalaj Tasarımı’ kavramını ortaya çıkarmıştır. Burada ambalaj üretirken geri dönüşüme odaklanıldığı gibi; az malzeme kullanımı, ambalaj atıklarının doğada kendiliğinden çözünebilmesi, enerji kaynaklarının daha az kullanılması gibi faktörler de önem taşımaktadır.
Bu noktada ambalaj üzerinde kullanılan boyaların doğa dostu olması da ambalaj üreticileri tarafından dikkat edilen noktalardandır. Bunun sebebi ambalajlarda kullanılan kimyasal boyalarında çevreye zarar verebilmesidir.
Ambalajların son kat boyası veya mürekkebi çevresel zararlara neden olur. Burada doğal boyaların kullanımı bu zararı ortadan kaldırmak için kullanılabilir.
Doğal pigmentlerle üretilmiş boyaların kullanılması ile ambalajlar daha doğa dostu hale gelebilir. Ambalajlarda doğal pigmentler kullanılarak boya kullanımı ile ilgili araştırma ve geliştirme çalışmaları devam etmektedir.
Özellikle gıda ambalajlarında kullanılacak boyalarla ilgili bu alanda yapılmış çalışmalar bulunmaktadır.
Örneğin; “Ambalajınızı Renkli ve Çok İşlevli Hale Getirin: Doğal Renklendirici Bazlı Filmlerin Moleküler Etkileşimi, Özelliklerinin Karakterizasyonu ve Gıda Endüstrisindeki Uygulamaları” makalesinde gıda paketlemesinde kullanılabilecek 7 doğal pigment değerlendirilmiş ve yorumlanmıştır.
Geçtiğimiz yıllarda ambalajların yalnızca ürünü dış etkenlerden koruması, taşıma kolaylığı sağlanması, estetik açıdan tüketiciyi etkilemesi yeterliydi.
Günümüzde ise ekolojik kaygılarla birlikte ambalajlardan bu özelliklerin yanı sıra çevre dostu, geri dönüştürülebilir olması da beklenmektedir. Bunun en büyük sebebi doğada en çok ambalaj atıklarının yer kaplamasıdır.
Günümüzde markete gittiğimizde raflardaki çoğu ürünün ambalajlı olduğu dikkat çekmektedir. Bu ürünler satın alındıktan sonra ambalajlar çöpe atılmakta, çöpler ise doğada büyük yer kaplamaktadır.
Aynı zamanda ambalaj üretimi için kullanılan hammadde oranları seri üretime geçilmesi ve tüketimin artması ile yükselmiştir. Bu sebeple harcanan enerjinin artması ve hammadde kaynaklarının azalması dikkat edilen noktalar arasındadır. Geri dönüşüm ile beraber ürünün hammaddesinin tekrar kullanılması ile büyük bir tasarruf sağlanmaktadır.
Ambalaj sektöründe olduğu gibi boya sektöründe de çevre dostu boyalar ön plana çıkmaktadır. Bu noktada doğal pigmentlerle oluşturulan boyalar, su bazlı boyalar gibi özellikli renklendiriciler ambalaj sektöründe de değerlendirilmektedir.
Bir firmanın ambalaj üretirken en çok dikkat etmesi gereken noktaların başında tüketicinin beklentisi gelmektedir. Ambalaj tüketici ile ürün arasında bir iletişim kurar. Burada ürünü iyi yansıtacak ambalaj seçmeyen firmaların; ürün ne kadar iyi olursa olsun tüketici tarafından tercih edilmedikleri gözlemlenmiştir.
Tüketicinin beklentileri de yıllar içinde değişmektedir. Günümüzde doğamızda yaşanan kötü değişimler, daha bilinçli tüketicileri oluşturmuştur. Bilinçli tüketiciler ise doğaya en az etkiyi sunan ürünleri seçmektedir.
Bu anlamda firmaların geri dönüşüme ve çevre dostu ambalajlara yapacakları yatırım, tüketici tarafından olumlu değerlendirilecektir.
Kaynaklar:
1- Gıda Ambalajı Tasarımlarında Değişen Tüketici Beklentileri; Tevfik İnanç İlisulu
2- Ambalaj Tasarımında Sürdürülebilirlik İçin Doğadan İlham: Biyomimikri Yaklaşımı; Dr. Öğr. Üyesi Müge Caferoğlu
3- Genel Bir Bakış: Doğal Boyarmaddeler; Ozan Deveoğlu, Recep Karadağ
4- https://aged.org.tr/geri-donusebilen-ambalajlar
5- Make your packaging colorful and multifunctional: The molecular interaction and properties characterization of natural colorant-based films and their applications in food industry; Jiayin Huang, Zhiheng Hu, Gaoshang Li, Lingping Hu, Jianchu Chen, Yaqin Hu
6- https://www.shutterstock.com/tr/image-vector/people-using-eco-bagsorting-plastic-2094007552
7- https://pixabay.com/tr/photos/gerid%c3%b6n%c3%bc%c5%9f%c3%bcm-m%c4%b1s%c4%b1r-237874/
8- https://pixabay.com/tr/photos/plastik-d%c3%b6k%c3%bcnt%c3%bchantal-geri-d%c3%b6n%c3%bc%c5%9f%c3%bcm-4597957/
