Şekil 1. Her maddenin sıcaklık etkisiyle genleşmesi farklıdır.
Şekil 2. Farklı genleşen maddeler kullanılarak ortam ısısına bağlıçok değişik renkler ve desenler elde edilebilir.
Çok yüksek kaynama noktasına sahip olan sıvıların buharlaşmasıgünler, haftalar, hatta aylar alabilir. Parfümlerde bağlayıcı olarak adlandırılan bu tür sıvılarla karıştırılan hoş kokulu maddelerin etki süresi bağlayıcının kalma süresine kadar uzatılmış olur. Bu tür sıvıların renk veren maddelerle karıştırılmasıyla benzer etki sağlanabilir.
Yani rengin yüzeyde kalma süresi sınırlandırılabilir. Birkaç renk katmanı uygulanırsa değişen renk etkileri gözlemlenecektir.
Örneğin, beyaz zemin üstüne önce mavi sonra sarı kaplama oluşturulursa, önce sarı, onun etkisi azalınca altındaki mavinin belirmeye başlamasıyla yeşil, ardından mavi, açık mavi, en son olarak da tabandaki beyaz renk görülecektir (Şekil 3).
Şekil 3. Boyanın yüzeyde kalma süresi sınırlandırılarak altındaki renk açığa çıkartılabilir.
Kimyasal dönüşümlere bağlı renk değişimleri ise genelde daha geniş imkânlar sunar. Bu tür değişmeler renk veren maddelerin uğrayacağı kimyasal dönüşümler sonucu oluşur. Bu dönüşümler zamanla yapısal bozunma, hava, nem, ısı, ışık gibi birçok nedenden kaynaklanabilir. Kuruyken renksiz olan bakır sülfat (göztaşı) zamanla havanın neminden etkilenerek daha yaygınca bilindiği mavi rengine dönüşür.
Turnusol kâğıdına bulunan bileşikler daldırıldığı çözeltinin asit ve bazlık derecesine bağlı olarak verdiği tepkime türüne göre renk değiştirmesinden pH ölçümünde yararlanılır.
Deterjan katkı maddelerinden optik parlatıcılar yıkama sonrası çamaşırda kalır ve aldığıultraviyole ışığı mavimsi beyaz ışığa çevirerek hafif kirliliğin fark edilmesini önler.
Günlük hayatta ve endüstriyel ürünlerde tek yönlü veya geri dönüşümlü bu tür örneklerin sayısı hayli kabarıktır.
Bazı maddeler sıcaklık veya ışığa bağımlı geçici veya kalıcı renk değiştirme özelliğine sahiptirler [2-6]. Örneğin, gümüşün bakır veya klorla ısı ve ışığa bağlı olarak farklı renklerde yapılara dönüşmesi ışığa duyarlıgözlük ve araba camları üretiminde kullanılmaktadır.
AgCl = Ag0 + Cl0 veya Ag+ + Cu+ = Ag0 + Cu++
Eşitliklerinin eğilimi kuvvetli ışık etkisiyle sağa doğrudur ve ürün miktarındaki artış renkte koyuluğa neden olmaktadır (Şekil 4). Geri dönüşümlü olan bu tepkimede ışık şiddeti azalınca girenlerin miktarı artacak ve ürünlerin oranı düşeceğinden renkte açılma veya saydamlık görülecektir.
Şekil 4. Güneş gözlüğü camında güneş ışığı etkisiyle gerçekleşen tepkimenin ürünü camın rengini koyulaştırır.
Fotoğraf filmlerinin görüntü kaydetmesi de benzer şekilde ama geri dönüşümsüz tepkimeler sonu gerçekleşir. Bir kimyasal tepkimede dengenin nasıl sağlandığına göre renk oluşması yanında dengenin sağlanamamasıda çok ilginç sonuçlar doğurabilmektedir.
Dengeye ulaşamama nedeniyle reaksiyonda bir ileri - bir geri yönde salınım sonucu renkte de devamlıdeğişme (oscillatingcolor) görülür.
Kararlı dengenin sağlanamadığı kimyasal saat veya oskilasyon tepkimeleri denen bu olaylarda tepkime bileşenlerinin bir veya daha fazlasının derişiminde periyodik değişmeler, buna bağlı olarak da renk değişmeleri görülür.
Belousov-Zhabotinsky, Briggs-Rauscher, Bray- Liebhafsky ve ioyot saat tepkimeleri bu tür tepkimelere örnek verilebilir. Çok ilginç laboratuvar deneyleri arasında bulunan bu olay hala sırları çözülmeye çalışılan konular arasındadır.
Bu tepkimelerin ilginç renk özelliklerinin boya malzemelerine uyarlanması pratiklik ve güvenlik gibi sınırlamaları nedenleriyle pek uygun olmamaktadır [7-10].
Yukarıda örnekleri verilen renk değiştirme yöntemlerinin sayısı artırılabilir. Günümüzde uygulamaları sınırlıolsa da, kazanılan özellik veya bulunulan ortama göre renk değiştiren çevre ve ürünlerin gelecekte çok daha yaygınlaşması beklenmektedir.
