Kozmetik Endüstrisinde Döngüsel Ekonomi ve Geri Kazanım Kavramları
Nüfusun hızlı artışı ve insanoğlunun sürekli değişen tüketim alışkanlıkları sebebiyle her geçen gün sahip olduğumuz kaynakları azaltmaktayız. Bugün bilinen dünya hammadde rezervleri ve doğal kaynakları eksponansiyel artan dünya ihtiyacı karşısında yeterli değildir. Gerekli tedbirler alınmadığı müddetçe hammadde kaynağı bunalımı tüm dünyada etkisini hissettirecektir.
Küresel nüfusun 2050 yılına kadar 9,6 milyara ulaşacağı tahmin edilmektedir. Bu durum karşısında insanoğlunun mevcut yaşam tarzlarını sürdürmek için gerekli doğal kaynak miktarı günümüze kıyasla yaklaşık gezegenimizin üç katına eşdeğerdir [1].
Peki bizler bu kaçınılmaz problemler karşısında bakış açımızı nasıl değiştirmeli ve içinde bulunduğumuz ekosistemi nasıl korumalıyız?
Bugün, doğrusal ekonominin baskın olduğu sistemde üretilen ürünlerin son adımı, atığa dönüştürülmesi üzerine tasarlanıyor. Bu da gittikçe büyüyen atık problemiyle birlikte hammadde riskinin yaşanmasına ve doğal kaynakların ise tükenmesine yol açıyor. İşte bu noktada sürdürülebilirliğin sağlanması ve teşvik edilmesi için yeni yöntemler geliştirilmelidir.
Döngüsel ekonomi; atık oluşumunu en aza indirirken malzemeleri ve kaynakları kullanımlarının sonunda ürün döngüsüne geri döndürerek değerlerini mümkün olduğunca uzun süre korumayı hedefler [2].
Aşırı tüketimin sonucu olarak atık miktarlarının da artmasıyla birlikte günümüz kaynaklarının daha özverili harcanması ve gelecek nesillere aktarılmasını sağlamak
adına sıfır atık, minimalizm ve geri kazanım kavramları gündemimizde öncelik kazanmalıdır.
Sürdürülebilirlik ve döngüsel ekonomiye destek sağlayan geri kazanım modelleri ise atığın dönüşeceği yeni ürünün değerine ve kullanım amacına göre sınıflandırılıyor; geri dönüşüm (recycling), ileri dönüşüm (upcyling) ve aşağı dönüşüm (downcycling).
İleri dönüşüm kullanım ömrünü doldurmuş, atık olarak nitelendirilen ürünlerin esas amacı dışında ve farklı bir biçimde geri kazanılma kavramı olarak açıklanır [3].
Nitelikli sürdürülebilirliğin en iyi etkinlikte sağlanabilmesi için uygun şekilde toplanmış ve ayrıştırılmış, kontaminasyon bulunmayan atıklara ihtiyaç duyulmaktadır.
Eğer atıklar temiz bir şekilde ayrıştırılmış ise direkt olarak ikincil hammadde standartlarına uygun hale getirilerek işlenebilir ve bu şekilde ileri dönüşümle, ilgili tesislerde nitelikli ürünlere çevrilebilir.
İleri dönüşümlü hammaddelerin kullanımı ile enerji tasarrufu sağlanabilir çünkü işlem görmemiş hammaddelerin prosesi sırasında daha fazla enerjiye ihtiyaç duyulmaktadır. Ayrıca, hammadde ve enerji kaynakları tüketimi azaltılarak çöp kavramı ortadan kalkmaktadır.
Her yıl 1,3 milyar ton gıda çöp kutularında çürümekte veya taşıma ve hasat sırasında bozulmaktadır [1]. Gıda israfı, üretilen ve tüketilen gıda miktarı arasındaki farkı ifade eder ve üretilen gıdanın tüketilmemesi veya atılması nedeniyle oluşur.
Bu durum, su, toprak ve enerji gibi değerli kaynakların boşa harcanmasına ek olarak iklim değişikliğine sebep olan sera gazlarının miktarını arttırır. Gıda atıklarını azaltmak amacıyla, yeniden değerlendirme ve geri dönüşüm çalışmaları yapılmalıdır.
Gıda bileşenleri uzun süredir kozmetik sektöründe cilt bakımı, saç bakımı formülasyonlarında nemlendirici veya aktif bileşen olarak sıklıkla kullanılmaktadır. Atık portakal kabuklarını toplayarak esans veya vitamin kaynağı olarak kullanımı amacıyla üründe yer alması ileri dönüşüm örneklerindendir.
Geri dönüşüm, atık malzemelerin tekrardan işlenerek israfı azaltmak amacıyla yeniden kullanılması ve yeniden
üretilmesi demektir [4].
Geri dönüşüme kazandırılacak ürünlerin üretim sürecinde yeniden kullanılması için öncelikle bir tesiste parçalanması gereklidir ve bu proseste enerjiye ihtiyaç duyulmaktadır. Doğal kaynaklı olmayan, teknik malzemelerin, örneğin; plastikler, geri dönüşümden başka bir şekilde döngüsel ekonomiye geri kazandırılması mümkün değildir.
Hammaddesi polietilen olan bir ambalajın tekrar kullanılabilmesi için tamamen eritilmesi gereklidir. Hatta eğer içerisinde poliester bileşenleri varsa yüksek kalitede geri dönüşüm için önce bunların ayrılması gereklidir. Kozmetik endüstrisinde yılda tonlarca plastik çöpe atılıyor. Sıfır atık, sürdürülebilir ve döngüsel ekonomiye katkı sağlayan kozmetik ürünleri üretebilmek için ürünlerin her bileşeni ayrıca göz önüne alınmalıdır.
Aşağı dönüşüm ise atığa dönüşmüş malzeme veya ürünü daha düşük değerde başka bir ürüne dönüştürmeye denir. Plastiklerin geri dönüştürülmesi ile elde edilen nihai ürünler göreceli olarak daha düşük kaliteli olduğu için aşağı dönüşüm örneğidir.
Geri kazanımın her modeli döngüsel ekonomiye ulaşılabilmesi için çok önemlidir. Bu sayede, hammadde ihtiyacı, enerji sarfiyatının azalması ve kısıtlı kaynakların, doğanın korunması sağlanabilir. Uygulanabildiğinde hem şirket hem de ülke ölçeğinde ekonomik kazançlar sağlanması ise bir diğer önemli faydası olarak sayılabilir.
Gezegenimizin sürdürülebilirliği konusunda hayati önem taşıyan kaynak verimliliğinin sağlanabilmesi için bu yönde faaliyet gösteren sektör ihtiyaçları göz önüne alınarak işletmelerin projelerinin hibe ve teşvik paketleri ile desteklenmesi, nitelikli geri kazanımın ve döngüsel ekonomiye geçişin önemli bir itici gücü olacaktır.
Özellikle atıkların yeniden hammadde olarak kullanılabilmesi için gerekli proses değişikliği yatırımların ve Ar-Ge çalışmalarının güçlendirilmesi gibi konuların önemli adımlar olarak değerlendirilmesi gereklidir.
Referanslar
1.United Nations Sustainable Development Goals 2022- 12 Responsible Consumption and Production Report https://www.un.org/sustainabledevelopment/sustainable-consumption-production/
2.Önder, H. (2018). Sürdürülebilir Kalkınma Anlayışında Yeni Bir Kavram: Döngüsel Ekonomi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. https://dergipark.org.tr/en/pub/dpusbe/issue/38899/416907
3.Sung, K. (2017). Sustainable production and consumption by upcycling: understanding and scaling-up niche environmentally significant behaviour. Doctoral dissertation, Nottingham Trent University.
4.United States Enviromental Protection Agency- National Recycling Strategy Report, https://www.epa.gov/recyclingstrategy/us-recycling-system.
MSc. Gizem Demir Tunçbaş
Ar-Ge Kategori Mühendisi (Kişisel Temizlik)
Evyap Sabun Yağ Gliserin A.Ş.
Dr. Aslı Özge Avcı Tuna
Ar-Ge Kategori Müdürü (Kişisel Temizlik)
Evyap Sabun Yağ Gliserin A.Ş.
