Petrol ve Petrokimya
Ham petrol veya kısaca petrol, esasen hidrokarbonların doğal olarak oluşan sarımsı-siyah bir sıvı karışımıdır ve jeolojik oluşumlarda bulunur.
Petrol adı, hem doğal olarak oluşan işlenmemiş ham petrolü hem de rafine ham petrolden oluşan petrol ürünlerini kapsar. Bir fosil yakıt olan petrol, çoğunlukla zooplankton ve
algler olmak üzere büyük miktarlarda ölü organizmaların tortul kayaların altına gömülmesi ve hem uzun süreli ısıya hem de basınca maruz kalmasıyla oluşur.
Petrol öncelikle petrol sondajı ile elde edilir. Sondaj, yapısal jeoloji, sedimanter havza analizi ve rezervuar karakterizasyonu çalışmalarından sonra gerçekleştirilir. Teknolojilerdeki son gelişmeler, petrol kumları ve petrol şeyli gibi diğer geleneksel olmayan rezervlerin kullanılmasına da imkan vermiştir.
Ham petrol bir kez çıkarıldıktan sonra rafine edilir ve en kolay şekilde damıtma yoluyla doğrudan kullanım veya imalatta kullanım için sayısız ürüne ayrılır.
Petrol, modern yaşam için gerekli olan çok çeşitli malzemelerin üretiminde kullanılır ve dünyada her gün yaklaşık 100 milyon varil (16 milyon metreküp) tüketildiği tahmin edilmektedir. Petrol üretimi son derece karlı olabilmekte ve “petrol devletleri” olarak adlandırılan bazı ülkelerin temel gelirlerini oluşturmaktadır.
Petrolün işletilmesi ve kullanılması önemli olumsuz çevresel ve sosyal sonuçlar doğurmuştur. Petrol yakıtlarının çıkarılması, rafine edilmesi ve yakılması büyük miktarlarda sera gazı açığa çıkarır, bu nedenle petrol, iklim değişikliğine en çok katkıda bulunan materyallerden biridir.
Diğer olumsuz çevresel etkiler arasında petrol sızıntıları ve hava ve su kirliliği yer alır. Bu etkilerin bazılarının insanlar için doğrudan ve dolaylı sağlık sonuçları vardır.
Küresel ekonomilerin, iklim değişikliğinin hafifletilmesi ve yenilenebilir enerji ile elektrifikasyona geçişin bir parçası olarak petrole bağımlılığının azalacak olmasına rağmen, petrol üretiminin 2035’ten önce zirveye ulaşacağı tahmin ediliyor.
Petrokimya ve Kullanım Alanları
Petrokimya, en dar anlamıyla, petrol ve doğal gazdan türetilen ve çeşitli ticari amaçlarla kullanılan (yakıtlardan farklı olarak) büyük bir kimyasallar grubundan herhangi biri olarak nitelendirilebilir.
Bununla birlikte tanım; alifatik, aromatik ve naftenik organik kimyasalların yanı sıra karbon siyahı ve kükürt ve amonyak gibi inorganik malzemeleri de içerecek şekilde genişletilmiştir.
Petrokimyadan yapılan ürünler arasında plastikler, sabunlar ve deterjanlar, çözücüler, ilaçlar,
gübreler, böcek ilaçları, patlayıcılar, sentetik lifler ve kauçuklar, boyalar, epoksi reçineler, döşeme ve yalıtım malzemeleri bulunur.
Petrokimyasallar çantalar, tekne, otomobil, uçak, polyester giysiler, kayıt diskleri ve sayısız farklı üründe bulunur. Ham petrol ve doğal gaz gibi, petrokimyasallar da öncelikle karbon ve hidrojenden oluşur ve hidrokarbonlar olarak adlandırılır.
Yalnızca tek bağa sahip olan ve maksimum miktarda hidrojen içeren moleküller doymuş
hidrokarbonlardır. Doymamış bir hidrokarbon, karbon zincirinde en az bir çift bağ, üçlü bağ veya halka (ring) bulunan bir hidrokarbon türüdür.
Doymamış olanlar, kimyasal olarak daha reaktif oldukları ve diğer petrokimyasallara daha kolay dönüştürülebildikleri için petrokimyasal hammadde olarak tercih edilirler.
Buradaki “hammadde” terimi, diğer kimyasalların üretiminde kullanılan çeşitli petrol yan ürünlerini ifade eder. Olefinler, aromatikler ve sentez gazı ve inorganikleri içeren üçüncü bir kategorinin tümü petrokimyasal hammaddeler olarak kategorize edilebilir.
Etilen, propilen ve bütadien, doymamış düz zincirli moleküllere sahip olefinlerdir. Petrokimya endüstrisi, hammadde olarak en çok etileni, bir hidrokarbonu kullanır.
Örneğin etilenden polyester elyaflarda ve reçinelerde ve antifrizlerde kullanılan etilen glikol,
bir çözücü ve kimyasal reaktif olan etil alkol, film ve plastiklerde kullanılan polietilen, reçinelerde, sentetik kauçukta, plastiklerde ve polyesterlerde kullanılan stiren, vinil klorür için plastiklerde ve elyaflarda kullanılan etilen diklorür üretilir.
Propilen akrilik, tuvalet ispirtosu, epoksi yapıştırıcı ve halı gibi ürünlerin yapımında
yer alır. Bütadien sentetik kauçuk, halı lifleri, kağıt kaplamalar ve plastik borular yapımında kullanılır.
Petrol ve Petrokimyanın Geleceği
2022 OPEC Dünya Petrol Görünümü’ne (World Oil Outlook - WOO) göre dünya ekonomisinin iki kattan fazla büyümesi ve küresel nüfusun günümüzden 2045’e kadar 1,6 milyar artması bekleniyor.
Küresel birincil enerji talebinin de orta ve uzun vadede yükselemeye devam ederek 2045’e kadar olan dönemde %23 gibi önemli bir oranda artacağı tahmin ediliyor. Dünyanın 2045’e kadar günde ortalama 2,7 milyon varil petrol eşdeğeri petrol eklemesi gerekiyor. Gelecekteki enerji ihtiyaçlarını karşılamak için enerji biçimlerine ihtiyaç duyulacaktır.
Enerji yoksulluğu, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler arasında geniş bir uçurumun devam
etmesiyle, tahmin dönemi boyunca bir sorun olmaya devam edecektir.
2045’te yaklaşık %29’luk bir payla petrolün, görünüm döneminde enerji karışımının en
büyük bölümünü oluşturacağı tahmin ediliyor. Öncelikle güneş, rüzgar ve jeotermal enerjiyi birleştiren diğer yenilenebilir enerji için ortalama yıllık büyüme oranı %7,1’dir ve diğer tüm enerji kaynaklarının çok üzerindedir.
Kömür dışındaki tüm büyük yakıt türleri genişliyor. Küresel petrol talebinin 2021’deki günde
97 milyon varilden (mb/d) 2045’te yaklaşık 110 milyon varil/güne çıkacağı tahmin ediliyor.
Asya-Pasifik, Orta Doğu ve Afrika’daki sağlam orta ve uzun vadeli rafineri kapasitesi artışı, kısmen gelişmiş bölgelerdeki azalışlarla dengeleniyor. Güçlü talep büyümesinin, 2021’e göre daha sıkı bir orta vadeli alt pazara yol açması bekleniyor.
Küresel petrol sektörünün, her yıl 500 milyar doların üzerine denk gelen, Endüstrinin 2045’e kadar arama ve üretim, iletim, işleme gibi faaliyetler için kümülatif 12,1 trilyon dolarlık yatırıma ihtiyacı olacak.
Son yıllık yatırım seviyeleri, endüstrideki gerilemeler, salgın ve çevresel, sosyal ve
yönetişim (ESG) konularına artan odaklanma nedeniyle bunun önemli ölçüde altında kaldı.
Rapordaki öngörülere göre, Orta Doğu ile Asya-Pasifik arasındaki ham petrol ve kondensat akışları, 2021’de 13,5 milyon varil/gün’ün altında olan hacimlerin 2045’te 19,5 milyon varil/güne yükselmesiyle en önemli petrol ticareti bağlantısı olmaya devam ediyor.
Asya-Pasifik bölgesinin, tahmin dönemi boyunca en önemli ham petrol ithalatçı bölgesi olmaya devam etmesi ve ithalatın günde 7,5 milyon artması bekleniyor.
Teknolojik gelişmelerin küresel enerji manzarasını şekillendirmesi beklenirken, enerji talebi ve arzına ilişkin kamu politikalarının tahmin dönemi boyunca sıkılaşması bekleniyor.
Derleme ve Çeviri: B. Serhat Cengiz
Kaynaklar
• Bullard, Nathaniel (December 9, 2021). “Peak Oil Demand Is Coming But Not So Soon”. BNN, Bloomberg News. Retrieved December 11, 2021.
• R, Tom; all; Warren, Hayley. “Peak Oil Is Already Here”. Bloomberg.com. Archived from the original on December 18, 2020. Retrieved December 31,
2020.
• “petroleum” Archived May 16, 2020, at the Wayback Machine, in the American Heritage Dictionary
• https://www.britannica.com/science/petrochemical
• https://www.opec.org/opec_web/en/press_room/7042.htm
• https://energyeducation.ca/encyclopedia/Unsaturated_hydrocarbons#cite_note-unsat-1
• Görseller / Images by: https://pixabay.com/
