İlk Kimya Nobel Ödülü: Jacobus Henricus van ‘t Hoff
Nobel Kimya Ödülü
27 Kasım 1895’te Alfred Nobel son vasiyetini imzaladı ve servetinin en büyük payını fizik, kimya, fizyoloji veya tıp, edebiyat ve barış alanlarındaki bir dizi ödül olan Nobel Ödülleri’ne bağışladı.
1968’de Sveriges Riksbank (İsveç’in merkez bankası), Alfred Nobel’in Anısına Sveriges Riksbank İktisadi Bilimler Ödülü’nü kurdu. 1901 ile 2022 yılları arasında Alfred Nobel’in
Anısına Nobel Ödülleri ve Sveriges Riksbank İktisadi Bilimler Ödülü 989 kişi ve kuruluşa 615 adet ödül verilmiştir. Her ödül bir madalya, bir kişisel diploma ve bir nakit para ödülünden oluşur.
Kimya, Alfred Nobel’in kendi çalışması için en önemli bilim alanıydı. Buluşlarının gelişimi ve kullandığı endüstriyel işlemler kimyasal bilgiye dayanıyordu.
Fizikten sonra kimya, Nobel’in vasiyetinde bahsettiği ikinci ödül alanıydı. Bu yazı dizimizde, Nobel Kimya Ödülü kazanan bilim insanları ve çalışmaları hakkında bilgi vermeye çalışacağız.
İlk Ödül Jacobus Henricus van ‘t Hoff’a Verildi 1901’de Jacobus Henricus van ‘t Hoff Jr., “çözeltilerdeki kimyasal dinamik ve ozmotik basınç yasalarını keşfederek sağladığı olağanüstü hizmetler nedeniyle” Kimya alanında ilk Nobel Ödülü’ne layık görüldü. 1852’de Hollanda’da doğan Van ‘t Hoff, 1911’de vefat etmiştir.
1878’den 1896’ya kadar Van ‘t Hoff, Amsterdam Üniversitesi’nde Kimya, Mineraloji ve Jeoloji Profesörüydü. Zamanının oldukça etkili bir teorik kimyageri olan Van ‘t Hoff, modern kimyasal yakınlık, kimyasal denge, kimyasal kinetik ve kimyasal termodinamik teorisinin kurulmasına yardımcı oldu. Van ‘t Hoff, tetrahedral karbon atomu teorisini formüle etti ve
stereokimyanın temellerini attı.
Allenlerin ve kümülenlerin doğru yapılarının yanı sıra eksenel kiralitelerini de tahmin etti. Ayrıca, şu anda fiziksel kimya olarak adlandırılan disiplinin kurucularından biri olarak kabul edilmektedir.
Van ‘t Hoff, doktorasını almadan önce bile stereokimya üzerine çığır açan fikirlerini bir kitapçıkta yayınlamıştı. Kitapçık sadece 13 sayfa içeriyordu, ancak zamanla kimyasal düşünce üzerinde büyük bir etkisi olacak ve stereokimyanın gelişimine ivme kazandıracaktı.
“Asimetrik karbon atomu” kavramı, o zamanlar geçerli olan yapısal formüllerle açıklanamayan çok sayıda izomerin oluşumuna ilişkin bir açıklama sağladı.
Buna ek olarak Van ‘t Hoff, bir bileşiğin optik aktivitesi ile moleküler yapısında asimetrik
bir karbon atomunun varlığı arasındaki ilişkiye dikkat çekti.
Van ‘t Hoff’un ilk Amsterdam laboratuvarı, tarihi şehir merkezindeki Groenburgwal 44’teydi. Burada, 1884’te yayınlanan Études de Dynamique chimique (Dinamik kimyada çalışmalar) adlı kitabı için araştırma yaptı. Kitap, fiziksel kimya alanındaki ilk keşiflerini içermektedir.
Van ‘t Hoff’un dönüşüm ısısı ile sıcaklık değişiminin bir sonucu olarak dengenin yer değiştirmesi arasındaki genel termodinamik ilişkiyi geliştirmesi büyük önem taşıyordu.
1885’te, bu hareketli denge ilkesi Le Chatelier tarafından daha genel bir biçime sokuldu, dolayısıyla bugünkü statüsü Van ‘t Hoff-Le Chatelier ilkesi olarak belirlendi.
1885’te Van ‘t Hoff, seyreltik çözeltiler teorisini ele alan L’Équilibre chimique dans les Systèmes gazeux ou dissous à I’État dilué’yi yayınladı - başlık, gazlı sistemlerde veya güçlü bir şekilde seyreltilmiş çözeltilerde kimyasal denge olarak tercüme edilelebilir.
Burada Van ‘t Hoff, yeterince seyreltik olan çözeltilerde, “ozmotik basıncın” konsantrasyon ve mutlak sıcaklık ile orantılı olduğunu gösterdi. Bu basıncın, gaz basıncı formülünden yalnızca i katsayısı kadar sapan bir formülle temsil edilebileceğini öne sürdü ve i’nin değerini çeşitli yöntemlerle belirledi.
Böylece van ‘t Hoff, termodinamik kanunların sadece gazlar için değil, aynı zamanda seyreltik çözeltiler için de geçerli olduğunu kanıtlayabildi.
Derleme ve Çeviri: B. Serhat Cengiz
Kaynaklar
• Nobel Lectures, Chemistry 1901-1921, Elsevier Publishing Company, Amsterdam, 1966. Online available at Nobelprize.org.
• Wie was Jacobus Henricus van ‘t Hoff? Biography published at the website of the Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences.
• Van’t Hoff’s Molecular Paper Models at dataphys.org.
• Rijksmuseum Boerhaave
• https://hims.uva.nl/about-hims/who-was-van-t-hoff/jacobus-henricus-van-t-hoff.html?cb
• https://www.nobelprize.org/
