Özet
Genel atık düzenlemelerinin ötesinde, kullanım ömrü sona ermiş PV panel atıklarını yönetmek için özel olarak çeşitli yaklaşımlar geliştirilmiştir. Bu sayı dizimizde,
panel atık yönetiminin genel ilkelerinin yanı sıra gönüllü, kamu-özel ortaklığı ve düzenlenmiş yaklaşımları tasvir eden örnekler özetlenmektedir.
PV Panelleri için Atık Yönetim İlkeleri
Yaşam Döngüsü Metodolojisi
Tüm atık yönetimi yaklaşımları, belirli bir ürünün yaşam döngüsü aşamalarını takip eder.
Şekil 1, PV paneller için yaşam döngüsünün hammaddelerin çıkarılması ile nasıl başladığını ve bertaraf (cradle to grave) veya yeniden kullanım, geri dönüşüm ve geri kazanım ile nasıl sona erdiğini göstermektedir. Beşikten mezara çevreci süreç fırsatları:
• İndirgeme;
• Yeniden kullanım;
• Geri dönüşüm.
[caption id="attachment_141277" align="aligncenter" width="490"]
Şekil 1. PV panelleri için yaşam döngüsü aşamalarının süreç akış şeması ve sonuçta ortaya çıkan indirgeme,
yeniden kullanma veya geri dönüşüm fırsatları[/caption]
Paydaşlar ve Sorumluluklar
Akış yönündeki (atık üretimi, toplama, taşıma, arıtma ve bertaraf) kullanım ömrü sonu atık yönetimi faaliyetlerinin sorumluluğu tipik olarak aşağıdaki üç ana paydaş tarafından karşılanır:
A. Sosyal Yapı
Kullanım ömrü sonu yönetimi, vergilerle finanse edilen operasyonları kontrol eden ve yöneten devlet kurumlarıyla toplum tarafından desteklenir.
Bu, belediyeler için gelir yaratabilir ve ölçek ekonomileri faydaları sağlarken yeni bir toplama altyapısı inşa etmenin sabit maliyetlerini ortadan kaldırabilir. Dezavantajlar arasında rekabet eksikliği ve daha yavaş maliyet optimizasyonu sayılabilir.
Panel atığı üreten üretici, panelin uygun şekilde işlenmesi ve imha edilmesi de dahil olmak üzere kullanım ömrü sonu yönetiminden sorumludur. Tüketici, sağlam atık toplama ve
arıtmanın geliştirilmesi üzerinde olumsuz bir etkisi olabilecek maliyetleri en aza indirmeye çalışabilir.
Üretici dahil olmadığı için geri dönüştürülebilir ve ‘yeşil’ ürünler üretmek için daha
az motivasyonla olabilir. Bu yaklaşım şu anda çoğu ülkede kullanım ömrü sonu PV panel yönetimi için baskın bir çerçeve oluşturmaya devam edecektir.
B. Üreticiler
Kullanım ömrü sonu yönetimi, genişletilmiş üretici sorumluluğu ilkesine dayanır. Bu, üreticileri, ürünlerinin çevresel etkilerinden ömürlerinin sonuna kadar fiziksel ve finansal olarak sorumlu tutar ve daha düşük çevresel etkileri olan daha yeşil ürünlerin geliştirilmesi için teşvikler sağlar.
Bu ilke, uygun toplama, işleme, geri dönüşüm ve bertaraf sistemlerini finanse etmek için fon yaratmak için de kullanılabilir. Üreticiler atık yönetim sistemini finanse etseler de, ilave maliyet daha yüksek fiyatlar şeklinde tüketicilere iletilebilir.
Maliyetler ve finansman söz konusu üç paydaştan (toplum, tüketiciler ve üreticiler) hangisinin yaşam sonu yönetimi için mali sorumluluk alacağına karar vermesi beklenir. E- atık dahil tüm atık yönetimi yaklaşımları, katlanılan maliyetleri içerir. Ömrünü tamamlamış PV panel yönetimi için de bu aynı derecede doğrudur. Maliyetler, aşağıda özetlenen birbirine bağlı üç sisteme ayrılabilir.
1. Fiziksel Bir Toplama, Depolama / Toplama, İşleme, Geri Kazanım, Geri Dönüşüm ve Bertaraf Sistemi:
Bu sistem, örneğin ayrı atık üretim noktalarından PV panellerini toplar ve bunları birinci seviye işlemeye başlayabileceği daha merkezi bir konuma aktarır. Atık ürünü genellikle
malzeme gruplarına (örneğin metaller, karışık plastikler, cam vb.) ayıran bu ilk işleme adımından sonra, geri kazanım ve geri dönüşüm için farklı malzeme akışlarının daha fazla
işlenmesi gerekir.
Bu adım, geri dönüşümü engelledikleri için potansiyel olarak tehlikeli malzemeleri ve safsızlıkları geri dönüştürülen malzemelerden uzaklaştırır. Son olarak, geri kazanılamayan, geri dönüştürülemeyen fraksiyonların bertarafı da fiziksel sistemde halledilmelidir. Bu fiziksel sistemi çalıştırmanın maliyetleri, çeşitli faktörlerin bir fonksiyonudur.
Bunlar, coğrafi ve ekonomik bağlamı, seçilen toplama ve işleme noktalarının sayısını ve sökme ve ayırma işlemlerinin karmaşıklığını (birinci düzey işleme) içerir. Son bir faktör, geri dönüşüm veya bertaraf için farklı malzeme akışlarının son işlenmesiyle ilişkili değer/maliyetlerdir.
2. Bir Finansal İşlem Sistemi:
Bu sistem, geri dönüşüm sürecinden geri kazanılan çeşitli malzemelerin miktarlarını ve sisteme ilişkin gelirleri ve maliyetleri sayar.
3. Bir Yönetim ve Finansman Sistemi:
Bu sistem, örneğin, PV panelleri için bir e-atık sisteminin işletilmesinin genel maliyetlerini hesaba katar. Ömrünü tamamlamış ürünlerin geri dönüştürülmesine yönelik finansal temeli sağlamak için dünya çapında çeşitli ücret modelleri geliştirilmiş ve uygulanmıştır. Bu ücretlerin bir kısmı, kullanım ömrü sona ermiş ürünler saate bırakıldığında atık arıtma sistemini finanse etmek için ayrılır.
PV Panel Atık Yönetim Seçenekleri
Belediyeler, bayiler, toptancılar, üreticiler veya bunların hizmet sağlayıcıları tarafından işletilen toplama noktaları. Ücretler, gerçek program maliyetlerine dayalı olarak adil,
makul olmalarını ve düzenli revizyonları içermelerini sağlamak için tipik olarak birkaç ilkeyi takip edecek şekilde yapılandırılmıştır:
• Toplanan ücretlerden elde edilen fonlar, sistem maliyetlerini karşılamalı ve net çevresel hedeflere ulaşmalıdır.
• Ücretler, yatırım getirisi, teknik ve idari maliyetlerin bir fonksiyonu olmalıdır. Toplama, geri dönüşüm ve arıtma ücretlerinden elde edilen gelirler, uygulama maliyetlerini karşılamaya yeterli olmalıdır.
• Ücret yapısı, PV sektörünü uluslararası piyasalarla rekabetsiz hale getirmeden hayata geçirmelidir. Ücretsiz sağlayıcılardan kaçınmak için özel dikkat gösterilmelidir.
• Ücret yapısının uygulanması basit olmalıdır.
• Ücret yapısı, yönetmelik kapsamındaki PV ürünleri için geçerli olmalıdır. Bir sonraki yazımızda PV panellerinin toplanması, işlenmesi, geri kazanılması, geri dönüştürülmesi ve imha edilmesi için finansman modelleri ile devam edeceğiz sağlıklı günler dilerim.
Dr. Cemil Koyunoğlu
Yalova Üniversitesi
Mühendislik Fakültesi
Enerji Sistemleri Mühendisliği Bölümü
