Cumhuriyet Dönemi Türk Mimarisi - 1950’ler

26.12.2019

Görsel Kaynak: Google Street View

İstanbul Belediye Sarayı Mimar Nevzat Erol’un, 1953’te yapılan bir ulusal yarışma sonucunda birincilik kazanan projesi esas alınarak inşa edilmiştir. Projenin önemi, 1950’li yılların Türk mimarisine damga vuran uluslararası üslubu yansıtmasıdır. Yine yapımı aynı yıllara rastlayan Hilton oteliyle birlikte, Türk mimarisindeki önemli dönüşümün öncülerinden olmuştur. II. Dünya Savaşı sonrasında ABD’de başlayan “rasyonalist-pürist akım”, hızla tüm dünyaya yayılmıştı. Kitle ve planda dikdörtgenler prizması veya kare prizma, dikdörtgen ve kare gibi temel geometrik biçimleri benimseyen bu üslupta, genellikle çelik yapımı, geniş pencerelerle yer verilmektedir. İstanbul Belediye Sarayı’nın tasarımının, bu üslubun Güney Amerika’da, özellikle ünlü mimar Oscar Niemeyer tarzına yakın olduğunu söylemek yanlış olamayacaktır. Üstlerine konan eğrisel plastik ögelerle prizmatik kitlelerin canlandırılmasını İstanbul Belediye Sarayı’nda görmek mümkündür. Yapı, iki temel bölüme sahiptir. Büro kitlesi, yüksek ve dikdörtgenler prizması biçimindedir. Başkanlık ve toplantı hacimlerine ayrılmış kitle de, yine yatık bir dikdörtgen prizma şeklindedir. Büro kitlesinde ortadan koridorlu iki cephesi oda dizilerinden oluşan büro şeması uygulanmıştır. Çalışanların yemek ve sosyal aktivitesi için ayrılmış mekanlar teras çatısının üstünde, plastik etkiyi vurgulayan eğrisel bir öge ile örtülüdür.

İstanbul Boğazı Hilton

1955’te açılan Hilton Istanbul Bosphorus ya da eski adıyla İstanbul Boğazı Hilton, Elmadağ - Harbiye arasında yer almaktadır, Türkiye’nin ve İstanbul’un ilk 5 yıldızlı oteli olma özelliğine sahiptir. Hilton Oteli, 1952’de tanınmış ABD mimarlık firması Skidmore, Owings, Merrill tarafından tasarlanmıştır. SOM Gurubu olarak bilinen bu firma, yerel danışman olarak Sedat Hakkı Eldem ile çalışmıştır. Hilton Oteli projesi, Cumhuriyet dönemi mimarlığında II. Milli Mimari Dönem’in kapanışını örnekleyen yapılar arasında yer almaktadır. Hilton Oteli, 21 metreye 100 metre boyutunda bir dikdörtgenler prizması biçimindeki formuyla, yalın geometrisiyle, yüzeylerindeki sadeliğiyle, abartısız dekorasyon anlayışıyla ve işlevsel öncelikleri verdiği önemle bilinmektedir. Bu özellikleriyle İstanbul Boğazı Hilton, uluslararası mimari üslubun Türkiye’deki temsilcisi olmuştur. Boğaz’a bakan bir tepenin üzerinde yer alan bu bina, Türkiye’in ilk modern yapıları arasında öne çıkmaktadır. Yapıda, kamusal seviyelerin üzerinde sekiz katlı bir ana yapıda konuk odaları yer almaktadır. Diğer açık hava olanaklarının yanı sıra yüzme havuzlarına, tenis kortlarına ve açık hava tiyatrosuna bakan çatı üzerinde bir bar, dans terası ve bahçeler bulunmaktadır.

Türk Tarih Kurumu Binası

Her ne kadar Türk Tarih Kurumu Binası’nın inşaatı 1962 yılında başlasa da, tasarım süreci çok daha öncelere 1951 yılına kadar gitmektedir. Turgut Cansever ve Ertur Yener tarafından tasarlanan bu bina, 1967 yılında kullanıma açılmıştır. 1980 yılında Ağa Han Mimarlık Ödülü’nü kazanan Türk Tarih Kurumu Binası, modern Türk Mimarisinin sembol eserlerinden biridir. Yapının mimarı Turgut Cansever eserini “Yapı merkezî bir plâna göre bir orta hol etrafında kuruldu. Tepe ışıklarıyla aydınlanan bu holün etrafına kütüphane, konferans salonu, bilimsel çalışma, toplantı, idare odaları, sergi ve istirahat alanları yerleştirildi. Orta holün çevresini ışıklandırması ile, binaya dışa kapalı, korunmuş, içine topladığı değerleri koruyan bir karakter kazandırmaya çalışıldı. Geniş, sağır dış satıhların verdiği koruma ifadesini tabiî taş kaplamanın geliştirilmesi; aynı ifadenin binanın zeminden yükseltilmesi suretiyle kuvvetlendirilmesi; yapının yerden yükselişini dile getiren iri gövdeli betonarme konsollar altındaki boşluk ile de toplayıcı karakterinin belirtilmesi düşünüldü” şeklinde anlatmaktadır.