Brütalizm, 1950’li ve 1960’lı yıllarda ortaya çıkmış bir mimari akımdır. Ham, bitmemiş malzemelerin kullanımı, masif geometrik formlar ve işlevselliğe odaklanması ile öne çıkan Brütalizm’in adı, Fransızcada ham beton anlamına gelen “béton brut” kelimesinden türetilmiştir ve bu malzeme, stilin belirleyici özelliklerinden biridir.
Brütalist mimari genellikle çeşitli kompleksler, üniversiteler, kütüphaneler ve kültür merkezleri gibi kamu binalarıyla ilişkilendirilmektedir. Anıtsal ve heybetli görünümü, brütalist
tasarımları kentsel yapılar için oldukça uygun hale getirir.
Kökenleri
Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra mimarlar, idealist bir iyimserlik duygusu ve mekanik teknolojinin potansiyeline duydukları inançla Avrupa’nın yeniden inşasına giriştiler. Uluslararası Modernizm yalnızca modernliği değil, aynı zamanda önemli çalkantılar ve düşüşler yaşamış bir dünyanın olumlu yönlerini de sembolize ediyordu.
Ancak, İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra gelen nesil idealizme daha az eğilimliydi ve teknolojiye olan güvenleri azalmıştı. Brütalizm, Louis H. Sullivan’ın daha önceki modernist
mimari dönemini etkilemiş ve nihayetinde Uluslararası Üslup’u ortaya çıkaran meşhur
‘biçim işlevi takip eder’ ilkesine yeni bir bakış açısı getirmiştir.
Uluslararası Stil genellikle malzemelerin pürüzsüz ve verimli kullanımına öncelik vererek maksimum verimliliği hedeflerken, Brütalizm yapı malzemelerinin cesur ve yoğun niteliklerini vurgulama eğilimindeydi. Brütalizm; ağırlıklarını, yoğunluklarını ve genel kütlelerini vurgulayarak beton, çelik ve taşın önemli ve sağlam özelliklerine odaklandı.
İkinci Dünya Savaşı sonrası dönemde ortaya çıkan Brütalizm, savaştan zarar görmüş şehirlerin yeniden inşasında uygun maliyetli inşaat ihtiyacı ve işlevsel, dürüst ve modern çağı yansıtan binalar yaratma arzusu gibi çeşitli faktörlerden etkilenmiştir. Hareketin şekillenmesinde Le Corbusier gibi mimarlar ve onun “béton brut” hakkındaki fikirleri etkili olmuştur.
Malzemeler
Ham beton, Brütalist mimarinin ayırt edici malzemesidir. Binalar genellikle dokulu veya pürüzsüz olabilen çıplak beton yüzeylere sahiptir. Brütalist binalarda kullanılan beton; pürüzsüz, ahşap kalıp izleri olan dokulu ve hatta mucartalı yüzeyler dahil olmak üzere çeşitli yüzey tiplerine sahip olabilir. Beton kullanımı, dayanıklılığın yanı sıra cesur, monolitik formlara dönüştürülebilmesi ile de öne çıkmaktadır.
Çelik, zaman zaman yapısal elemanları güçlendirmek, destek sağlamak veya karmaşık detaylar oluşturmak için betonla birlikte kullanılır. Korkuluklar, balkonlar veya pencere çerçeveleri eklemek için de kullanılabilir.
Cam kullanımı, beton kadar belirgin olmasa da bazı brütalist binaların pencereler, cepheler ve giriş alanlarında uygulanmaktadır. Cam kullanımı, betonun kaba dokusuyla kontrast oluşturabilir ve iç mekanlara doğal ışık girmesini sağlayabilir.
Brütalist Mimari Örnekleri
İsviçreli-Fransız mimar Le Corbusier’nin iki önemli mimari eseri, Unite d’Habitation ve
Maisons Jaoul, Brütalist mimari modelin şekillenmesinde önemli rol oynamıştır. 1947
yılında Le Corbusier, Fransa’daki bombardımanlar nedeniyle yerinden edilen insanları
barındırmak üzere Marsilya’da çok aileli bir konut projesi tasarlamakla görevlendirildiğinde,
Avrupa hala İkinci Dünya Savaşı’nın yıkımıyla boğuşuyordu.
1952 yılında tamamlanan Unite d’Habitation, Le Corbusier’nin bir dizi yeni konut projesinin başlangıcı oldu ve bina sakinlerinin alışveriş yapabilecekleri, sosyalleşebilecekleri, yaşayabilecekleri ve “dikey bahçe şehir” olarak tasarladığı yerde etkileşimde bulunabilecekleri ortak yaşama odaklandı.
“Le Corbusier’nin “dikey bahçe şehir” kavramı, daha büyük bir yapı içinde bireysel
villalar fikrini birleştirmeyi amaçlıyordu. Bu tasarım, bina sakinlerinin kendi özel alanlarına
sahip olmalarını sağlarken, aynı zamanda özel alanlarının dışında alışveriş, yemek, egzersiz
ve toplanma için ortak alanlar sağladı.
Le Corbusier tarafından 1950’lerin sonunda tasarlanmış ve 1956 yılında tamamlanmış olan Maisons Jaoul, Le Corbusier’nin daha sonraki çalışmalarının önemli bir örneğidir ve Brütalist mimari tarza önemli bir katkı olarak kabul edilmektedir. Basit, geometrik formlardan oluşmakta ve ana yapı malzemesi olarak ham beton kullanılmaktadır.
İki ev, kutu benzeri bir görünüme sahiptir ve Le Corbusier’nin mimari tarzının genel bir özelliği olan düz çatılara sahiptir. Le Corbusier, Maisons Jaoul’un tasarımına doğa unsurlarını da dahil etmiştir. Evler, bahçeler ve yeşil alanlarla çevrilidir, bu da bina huzur hissi ve dış mekanla bağlantı sağlar.
Unite d’Habitation ve Maisons Jaoul, mimarlık alanında, özellikle de Brütalizm’in gelişiminde
önemli bir etkiye sahip olmuştur. Cesur beton kullanımı ve basit, işlevsel tasarım öğeleri
dünyanın dört bir yanındaki mimar ve tasarımcılara ilham vermiştir.
İşlevsellik
Brütalizm işlevselliğe güçlü bir vurgu yapan bir akımdır. Binalar birincil amaçlarına verimli
bir şekilde hizmet edecek şekilde tasarlanmıştır. Bu, biçimin işlevi takip ettiği sade, faydacı bir estetikle birleştirilebilir.
Birçok Brütalist binada, kirişler, kolonlar ve taşıyıcı duvarlar gibi yapısal elemanlar genellikle açıkta bırakılır. Bu ikili bir amaca hizmet eder: binanın yapısının sadeliğini aktarır ve bina sakinlerinin binanın yapısal sistemini kolayca anlamasını sağlar. Yapısal ifadedeki bu netlik, binanın tasarımının basit ve işlevsel olmasını sağlar.
Brütalist binalar genellikle bina sakinlerinin ihtiyaçlarını karşılarken iç mekanı en üst düzeye
çıkaran kat planlarına sahiptir. Odalar ve alanlar genellikle mantıklı bir şekilde düzenlenerek boşa harcanan alan en aza indirilir ve binanın amaçlanan işlevlerinin verimli bir şekilde yerine getirilmesi sağlanır.
Isıtma, havalandırma ve sıhhi tesisat gibi hizmetler genellikle işlevsel ve göze batmayan bir şekilde binanın tasarımına entegre edilir. Kanallar ve borular açıkta olabilir, ancak kaynakların verimli bir şekilde dağıtılmasını sağlamak için dikkatlice düzenlenmişlerdir. Ayrıca, brütalist binalar genellikle erişilebilirliği artıracak özellikler içerir.
Geniş koridorlar, rampalar ve asansörler, binanın farklı hareketlilik ihtiyaçları olan kişiler tarafından kullanılabilmesini sağlamak için tasarıma entegre edilmiştir.
Brütalizm cesur, masif formlarıyla bilinse de, birçok Brütalist bina iç mekanlara doğal ışık sağlamak için stratejik olarak yerleştirilmiş pencereler ve açık alanlar içermektedir. Pencerelerin konumu, genellikle gün boyunca yapay aydınlatma ihtiyacını en aza indirecek ve böylece enerji tüketimini azaltacak şekilde tasarlanmıştır.
Kaynaklar
http://architecture-history.org/schools/BRUTALISM.html
https://www.archdaily.com/85971/ad-classics-unite-dhabitation-le-corbusier
https://www.theartstory.org/movement/brutalism/
Gunnar Klack / CC BY-SA 4.0
ElfeJoyeux / CC BY-SA 3.0
Hazırlayan : Murat Soygür
