1903
Nobel Kimya Ödülü, Svante August Arrhenius’a “elektrolitik ayrışma teorisiyle kimyanın ilerlemesine yaptığı olağanüstü hizmetler nedeniyle” verildi.
Svante August Arrhenius, 19 Şubat 1859’da dünyaya geldi. Küçük yaşlardan itibaren aritmetik hesaplamalar için bir yetenek gösteren Svante, 1876’da Uppsala Üniversitesi’ne girerek matematik, kimya ve fizik okudu.
1881’de Bilimler Akademisi’nde Profesör E. Edlund’un yanında çalışmak üzere Stockholm’e
gitti. Edlund’a kıvılcım deşarjlarında elektromotor kuvvet ölçümleri konusundaki çalışmasında yardım ederek akademik hayata adım atan Svante August Arrhenius, kısa süre sonra kendi ilgi alanına geçti ve “Elektrolitlerin galvanik iletkenliği üzerine araştırmalar” (Recherches sur la conductibilité galvanique des électrolytes) başlıklı tezini hazırladı.
Elde ettiği sonuçlardan bilim isnsanı, elektrolitlerin suda çözündüklerinde değişen derecelerde elektriksel olarak zıt pozitif ve negatif iyonlara ayrıldığı veya ayrıştığı sonucuna vardı. Bu ayrışmanın meydana gelme derecesi her şeyden önce maddenin doğasına ve çözeltideki konsantrasyonuna bağlıydı.
[caption id="attachment_152712" align="aligncenter" width="425"]
Svante August Arrhenius[/caption]
Arrhenius’un yayınının değeri, Uppsala’daki bilim fakültesi tarafından pek iyi anlaşılmamıştı.
Öte yandan, Stockholms Högskola’da Kimya Profesörü olan Otto Pettersson, genç bilim insanı Arrhenius ile görüştü. Arrhenius’un çalışmasının temel önemi böylece açıklığa kavuşturuldu ve 1884’ün sonunda Uppsala’da fiziksel kimya alanında, yani bu yeni bilim
dalında İsveç’te bir ilk olarak doktorasını aldı.
Edlund’un etkisiyle, 1886’da Riga’da Ostwald ve Würzburg’da Kohlrausch ile çalışmasını sağlayan Bilimler Akademisi’nden bir gezici burs kazandı. 1887’de Graz’da Boltzmann’la birlikteydi ve 1888’de Amsterdam’da van ‘t Hoff ile çalıştı.
Bu yıllarda Arrhenius, elektrolitik ayrışmanın ozmotik basınç, donma noktasının düşürülmesi ve elektrolit içeren çözeltilerin kaynama noktasının artması üzerindeki etkisini kanıtlayabildi. Daha sonra toksinler ve antitoksinler arasındaki ilişki, serum tedavisi, sindirim ve emilimin yanı sıra mide ve pankreas suları gibi biyolojik problemlerle bağlantılı olarak önemini inceledi.
Elektrolitik ayrışma teorisinin büyük önemi, bazı modifikasyonlar gerekli bulunmuş olsa bile, bugün evrensel olarak kabul edilmektedir. Arrhenius ayrıca fizikokimyasal ilkeleri meteoroloji, kozmoloji ve biyokimya çalışmalarına da uyguladı. Meteorolojide, atmosferdeki artan sera gazı konsantrasyonlarının küresel ısınmaya neden olduğu bilimsel sonucunu
öngördü.
Svante Arrhenius, sera etkisini ve sera gazlarının Dünya iklimindeki rolünü anlamamıza önemli katkılarda bulundu. 1896’da, insan faaliyetlerinden kaynaklanan atmosferdeki karbondioksit artışının küresel ısınmaya yol açabileceğini öne süren “Havadaki Karbonik Asitin Yerin Sıcaklığı Üzerindeki Etkisi Üzerine” başlıklı bir makale yayınladı.
Arrhenius, dünya atmosferindeki karbondioksit, su buharı ve diğer gazların güneşten gelen ısıyı hapsederek ve uzaya geri kaçmasını önleyerek bir sera gibi davrandığını öne sürdü. Atmosferdeki karbondioksit konsantrasyonunun iki katına çıkarılmasının küresel sıcaklıkları 5-6 santigrat dereceye kadar artırabileceğini hesapladı.
Arrhenius’un fikirleri çığır açıcıydı ve sera etkisi ve iklim değişikliğine dair modern
anlayışımızın çoğunun temelini attı. Arrhenius kendisine diğer Avrupa üniversitelerine
geçmesi için fırsatlar sunulmasına ve Amerika Birleşik Devletleri’ndeki üniversitelerde önemli dersler vermesine rağmen, her zaman Stockholm’e döndü.
1903’te Nobel Kimya Ödülü’nü aldı ve 1905’te yeni kurulan Nobel Fiziksel Kimya Enstitüsü’nün müdürü oldu. Birinci Dünya Savaşı sırasında savaş esiri olan Alman ve Avusturyalı bilim adamlarını serbest bıraktırmak ve ülkelerine geri göndermek için başarılı
çabalar sarf etti.
İki kez evlenen Arrhenius’un ilk evliliğinden bir oğlu diğer evliğinden bir oğlu ve iki kızı olmuştur. 2 Ekim 1927’de Stockholm’de vefat eden Arrhenius, Uppsala’da toprağa verilmiştir.
Kaynakça
• Nobel Lectures, Chemistry 1901-1921, Elsevier Publishing Company, Amsterdam, 1966
• https://www.sciencehistory.org/historical-profile/svante-august-arrhenius
• https://earthobservatory.nasa.gov/features/Arrhenius
• https://nationalmaglab.org/magnet-academy/history-of-electricity-magnetism/pioneers/svante-arrhenius/
• https://www.uni-wuerzburg.de/en/uniarchiv/personalities/eminent-scholars/svante-arrhenius/
