Sürdürülebilir Bir Deri Sanayi
İnsanlar yaşamlarını sürdürebilmek için enerjiye, enerji için de doğru bir şekilde beslenmeye gereksinim duyarlar. Çok farklı besin kaynakları arasında hayvansal besinler, besin maddelerince bitkilere oranla önemli ölçüde daha zengindirler. Hayvansal besinler arasında özellikle kırmızı et oldukça besleyicidirler ve vücutlarımızın ihtiyaç duyduğu demir,
çinko ve B vitaminlerini bize sağlar
1,2.
Eti için beslenen hayvanların kesiminden sonra et ve et ürünleri endüstrisinin önemli bir atığı/yan ürünü olan değerli ve organik doğal bir madde açığa çıkar: Deri. Deri, tüm canlıların vücutlarını çevreleyen, çok yönlü özellik ve işlevlere sahip en büyük organdır.
Bu doğal malzeme atık olarak çevreye atılırsa çeşitli sağlık ve çevre sorunlarına neden olabilir. Emek yoğun bir sektör olan deri işleme sektörü, çoğu kişinin dokunmak istemeyeceği bu doğal malzemeyi katma değerli yarı mamul olan deriye dönüştürmekte
ve böylece döngüsel bir ekonomi işlevi görmektedir
3.
İnsanlar
deriden mamul ürünleri kullanmanın muadillerine göre daha yüksek olan bedelini ödemekten kaçınmazlar.
Deriden mamul ürünlerin imalatında kullanılan ham deriler halk deyimi ile tabakhane denilen deri işleme işletmelerinde bir dizi ardışık ve karmaşık kimyasal ve mekanik işlemlerden geçirilerek; ham derinin ve derinin mikroorganizmaların etkilerine ve mekanik deformasyona karşı dirençli, esnek ve yumuşak, çürümez ve bozulmaz bir malzemeye dönüştürüldüğü bir sürece maruz bırakılırlar.
Bunun yanı sıra hidrotermal kararlılık, iyi nefes alabilirlik, dayanıklılık ve yüksek mukavemet
kazanır
4. Bu doğal malzeme vücudunu sardığı hayvan türüne özgü özelliklere de bağlı olarak çok geniş bir ürün yelpazesinde farklı deri eşyaların imalatında kullanılırlar.
Tabaklanmış deri, parşömen, vellum, sıvı veya katı yağla işlenmiş deriler veya ham deri olsun, bu hayvan derisi ürünlerinin zaman içinde yaygın olarak ortaya çıkması, hayvan derilerinin bir malzeme olarak kalıcı faydasını ve arzu edilirliğini kanıtlar. Geleneksel olarak, bu ürünlerin tümü deri olarak gruplandırılmıştır. Aslında eti için kesilen hayvan, derisi vasıtasıyla yaşamaya devam eder.
Döngüsel bir ekonomi işlevi gören deri işleme sanayi avcı toplumlarla birlikte ortaya çıkmış insanlık tarihinin en eski uğraşılarından biridir
5,6. İnsanlığın gelişmesine bağlı olarak tarihsel süreçte ise günümüzde olduğu gibi hayvan ham derileri giysiden ayakkabıya, otomobil/mobilya döşemelikten çanta, cüzdan, kemere, spor malzemelerinden teknik derilere kadar değişen çok değişik amaçlarla kullanılabilen bir malzemeye dönüşmüştür.
Bu üretim süreci; tabaklama öncesi, tabaklama, tabaklama sonrası ve finisaj işlemleri olarak gruplandırılabilen çok sayıda işlemden meydana gelmektedir. Bu işlemlerin temel amacı, bir atığın / yan ürünün değerini boşa harcamamaktır. Onu katma değere sahip bir ürüne dönüştürmektir. Bunun sonucunda bugün küresel deri ürünleri pazarının büyüklüğü
440,64 milyar ABD$ seviyelerine ulaşmıştır.
Günümüzde deri sanayinin en önemli sorunu sürdürülebilirliktir. Karmaşık bir küresel tedarik zincirine sahip deri gibi köklü bir endüstride sürdürülebilirlik ile uygulamaları içselleştirmek oldukça önemlidir. Bununla birlikte, “Gelecek nesillerin kendi ihtiyaçlarını
karşılama yeteneğinden ödün vermeden bugünün ihtiyaçlarını karşılayan kalkınma” olarak tanımlanan sürdürülebilirlik yalnızca çevrecilik olarak algılanmamalıdır.
Sürdürülebilirliğin sosyal eşitlik ve ekonomik kalkınma ayakları da vardır. Deri sanayine yönelik araştırmalar sürdürülebilirliği çoğunlukla çevre ayağı üzerinden değerlendirmektedir çünkü sanayi özellikle çevresel sorunları ile dikkatleri üzerinde toplamaktadır.
Çevresel sürdürülebilirlik, sürdürülebilirliğin “gezegen” yönünü yani insanların çevrenin sağladığı yenilenebilir, yenilenemez ve atık absorbe etme kapasitesi gibi ekosistem hizmetlerinden sürekli yararlanabilmek için biyofiziksel çevrenin sınırları içerisinde yaşama ihtiyacı vardır anlamına karşılık gelmektedir.
Bundan dolayı sanayinin temel hedefi ve bu kapsamda yapılan bilimsel çalışmaların temel başlığı “çevre dostu” sürdürülebilir deri üretimi olmaktadır. Burada şu noktayı da dikkate almak gerekir: Deri işleme yüksek hacimli katı, sıvı ve gaz emisyonlarından dolayı çevreyi
kirletme potansiyeli yüksek sanayi kollarından biridir ve bundan dolayı deri sanayi çevresel sürdürülebilirlik konusuna odaklanmıştır
7.
Buna şüphe yoktur. Ancak çevreye bırakıldığında daha ciddi çevre sorunlarına ve insan sağlığını etkileyen problemlere neden olabilecek bir malzemeyi değerlendirmek suretiyle deri işleme sanayi çevreyi ve insan sağlığını koruyan bir etkiye de sahiptir. Ayrıca, esasen deri üretiminden çıkan her tür atığın günümüz bilgi ve teknolojisi ile faydalı bir ürüne
dönüştürülme imkanları mevcuttur.
Deri sanayinin sosyal açıdan sürdürülebilirliği de çevresel sürdürülebilirlik kadar önemlidir. Sosyal sürdürülebilirlik; ürün güvenliği düzenlemelerine tam uyumu, sağlık ve güvenlik uyumluluğunu ve hayvan refahı ilkelerine bağlılık konularını kapsar. Yıllar geçtikçe bu
kapsamda yapılan sürdürülebilirlik raporlaması endüstriyel bağlamlarda önem kazanmıştır.
Önceden, sürdürülebilirlik eylemlerine ve raporlamaya duyulan ihtiyaç, yasal ve düzenleyici uyumlulukları karşılama ihtiyacından kaynaklanıyordu. Günümüzde, tedarikçiler, müşteriler ve yatırımcılar gibi iş paydaşları, sürdürülebilirlik kimlik bilgilerinin iletilmesi için ana itici güçlerdir
8.
Ayrıca, işletmelere rekabette ilave kazanımlar kazandıran kaynaklardan biri de şeffaf olarak sürdürülebilirlik kimlik bilgilerini ifşa etmektir
9. Sürdürülebilirlik raporlamasının kuruluşlara çeşitli faydalar sağladığı belirlenmiştir. Bu tür faydalar, kuruluşların itibarının artırılmasına katkı sağlar ve yatırımcıları kendine çeker
10.
Sosyal sürdürülebilirlik uygulamaları arasında sağlık ve güvenlik, çalışan gelişimi, iş yerlerinde çeşitlilik ve fırsat eşitliği, çalışan haklarına ilişkin yükümlülükler ve korunması, yerel toplulukların katılımı, iş – yaşam dengesi, iş güvenliği, çocuk işçi sorunu, hayvan refahı gibi konular yer almaktadır
11.
Deri sanayi konusundaki bulgular ve ölçümler çoğunlukla çevresel ve ekonomik sürdürülebilirlik konuları üzerinde yoğunlaşmakta, sosyal sürdürülebilirlik
ayağı ise daha arka planda ve kısıtlı ölçütlerle yani çoğu kez “evet – hayır” ölçütü seviyesinde kalmaktadır.
Bundan dolayı sürdürülebilirlikte gerçek bir ilerleme ve gelişme söz konusu olamayacaktır. Sürdürülebilirlik için geliştirilecek stratejiler üç ayağı da dikkate almalıdır çünkü birinin dahi eksik kalması tam sürdürülebilirlik gelişimini sekteye uğratacaktır.
Kaynakça
1. Geiker, N.R.W, ve diğerleri., 2021, Meat and Human Health - Current Knowledge and Research Gaps, Foods, 10(7) https://doi.org/10.3390/foods10071556.
2. Sharma, S., Sheehy, T. ve Kolonel, L.N.,2013, Contribution of meat to vitamin B12, iron and zinc intakes in five ethnic groups in the USA: Implications for developing food-based dietary guidelines. Journal of Human Nutrition and Dietetics , 26(2), https://doi.org/10.1111/jhn.12035.
3. Dixit, S., ve diğerleri.,Toxic Hazards of Leather Industry and Technologies to Combat Threat: A Review, 2015 (January 2015), Journal of Cleaner Production, Cilt 87:30-49. https://doi.org/10.1016/J.JCLEPRO. 2014.10.017
4. Keserwani, P., Jahan, S. ve Keserwani, K., 2015, A review on Leather Processing. International Journal of Applied Research, Cilt 1, s. 977-982.
5. Khan, I.N., History of Leather. Academia. [Çevrimiçi] 28 4 2023.
https://www.academia.edu/22929924/HISTORY_OF_LEATHER .
6. Kurian, J. ve Nithya, N., 2009, Material Flows in the Life Cycle of Leather, Journal of Cleaner Production, 17(7):676-682. https://doi.
Dr. Öğr. Üyesi Prof. Fazlı Akyüz
Tekstil, Giyim, Ayakkabı ve Deri Bölümü, Deri Teknolojisi Programı
İstanbul Üniversitesi Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu
