MİKROPLASTİKLER

14.05.2018

Dünyada plastik üretimi 2014 yılı verilerine göre yıllık 311 milyon tonun üzerindedir ve 2025 yılına kadar 2 katına çıkacağı tahmin edilmektedir. Plastik üretimindeki artış, bu plastiklerin çevreye karışma oranını da artırmaktadır. 2010 yılında 4,8 milyon – 12,7 milyon ton plastik atığın okyanuslara karıştığı tahmin edilmektedir.(2) Okyanuslarda giderek büyüyen yüzen atık alanları oluşturan plastik atıklar, ultraviolet ışık ve fiziksel aşınma etkisiyle mikroplastikler ve nanoplastik denilen küçük parçacıklara ayrışmaktadır. EFSA, 5 mm’den küçük plastik plastik parçaları mikroplastik olarak tanımlamıştır. Plastik atıkların sebep olduğu kirliliğe ek olarak, diş macunu, peeling gibi kozmetik ürünleri, yüzey temizleyicilerde kullanılan plastik esaslı partiküller ve sentetik giysilerden yıkama esnasında atık sulara karışan tekstil fiber parçacıkları mikroplastiklerin bir diğer kaynağı gösterilmektedir. Atmosferik taşınma da yine bulaşmaya sebep olmaktadır.(1)

Balıklar, kabuklular, midye, istiridye gibi deniz canlılarının sindirim sistemlerinde çeşitli konsantrasyonda mikroplastik bulunduğu tespit edilmiştir.

Mikroplastikleri yiyecek sanarak tüketen balıklar ya da suyu süzerek beslenen deniz canlıları mikroplastikleri bünyelerine almış olurlar, bu şekilde deniz canlılarının sindirim sistemlerine giren mikroplastiklerin, balıkların sindirim sistemlerinde tıkanma iltihaba sebep olduğu görülmüştür.(2)

Ayrıca mikroplastikler PAH (Polycyclic aromatic hydrocarbons), PCB (Polychlorinated biphenyls), organoklorlu pestisitler gibi çevre için zararlı kimyasalları üzerlerine absorbe etmektedirler.(3) Besin döngüsü ile birlikte hem mikroplastikler hem de absorbladıkları kimyasal maddeler insana kadar ulaşmaktadır. Bal, bira ve sofra tuzu, mineral sularda mikroplastik varlığı ile ilgili yapılmış çalışmalar da vardır. Almanya, Fransa, İtalya, İspanya ve Meksika’dan temin edilen 19 bal örneğinde yapılan çalışmada plastik lifleri ve plastik parçaları bulunmuştur.(4) Almanya’da süpermarketten temin edilen 24 bira örneğinde FT-IR or Raman spectroscopy ile yapılan analizlerde biraların tamamında mikroplastik tespit edilmiştir.(5) Türkiye’de marketten temin edilen kaya tuzu, deniz tuzu ve göl tuzunda Mikroskop ve Raman spektroskopisi ile yapılan çalışmalarda, deniz tuzunda 16-84 parça/kg, göl tuzunda 8- 102 parça/kg, kaya tuzunda ise 9-16 parça/kg mikroplastik tespit edilmiştir. En fazla mikroplastik miktarı deniz ve göl tuzunda bulunmuştur.(6) Yukarıda görülebileceği gibi gıdalarda mikroplastik analizi üzerine yapılan çalışmalar olmasına rağmen henüz referans bir metot bulunmamaktadır.(1) İnsanların besin zinciri ile mikroplastiklere maruz kaldığı yapılan birçok araştırma ile anlaşılmış olup henüz mikroplastiklerin insan sağlığına etkileri ile ilgili bir çalışma yapılmamıştır. Özellikle su kaynakları, denizler ve okyanuslar mikroplastik kirliliği tehlikesi altındadır.(1) Dünyada bu konuda farkındalık giderek artmaktadır ve örneğin İngiltere’de kozmetik ve kişisel bakım ürünlerinde lastik mikrotaneciklerin kullanımının yasaklanması kararı alınmıştır.(7) Sonuç olarak, ülkelerin birtakım önlemler almasının etkileri önemli fakat plastik kullanımının sağladığı avantajlar nedeniyle kullanımının artması ve dolayısıyla atıkların artması nedeniyle daha etkin önlemler alınması gerekmektedir. Son günlerde keşfedilen PET plastikleri doğal bileşenlerine dönüştüren enzimin, doğaya atılan plastiklerin bertaraf edilmesi ya da plastiklerin geri dönüşümü için kullanılması etkin bir çözüm olabilir. Mehtap Keskin Evcimen Yüksek Kimyager Teknik Müdür A&T Gıda Kontrol Laboratuvarı