Kurşun Kromat Pigmentler ve Türkiye

Kurşun Kromat Pigmentler ve Türkiye

Özet

PbCrO₄ formülü ile basitçe gösterilebilen kurşun kromat pigmentlerinin gelişmiş ülkelerde kullanımı sınırlandırılmışken ülkemizde kullanımı ters yönde ciddi bir artış göstermiştir. Çevre kirletici ve kanserojen olarak tanımlanan bileşenleri yüzünden riskli bir ürün olarak tanımlanmaktadır. Bu pigmentler daha önce ağırlıklı olarak Avrupa Birliği ülkelerinden temin edilirken, bu ülkelerde yasaklanmaları sonrasında teminleri başta Hindistan, Kanada, Kolombiya gibi ülkelere kaymıştır. Bu makalede bunların yıllar boyunca gerçekleşen ithalatları verilirken, yerine çevreye uyumlu organik pigmentlerin kullanımı önerilmektedir.

Giriş

Kabaca PbCrO₄ kimyasal formülüyle gösterilebilecek kurşun kromat pigmentleri sentetik olarak ilk kez 1809 yılında üretildi (1). Louis N. Vauquelin adlı bir Fransız kimyacı tarafından sentezlenen sentetik kurşun kromat pigmenti ancak 1920’li yıllarda ticari olarak kullanıma girdi. Işık ve dış ortam haslıklarının nispeten yüksek olması nedeniyle Amerika Birleşik Devletleri’nde okul otobüsü ve taksilerde uzun süre standart olarak kullanılarak yaygınlaştı. Ülkemizde de Taksi Sarısının halen ana pigmenti çoğunlukla kurşun kromat esaslıdır. Kurşun kromat içeriğinde bulunan kurşun ağır metal olarak çevre için oldukça kirleticidir. Pigment içeriğinde bulunan diğer bir bileşen olan Cr çok daha kirletici ve kanserojen bir bileşendir. Bu özellikleri nedeniyle de Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa Birliği Kurşun kromat pigmentlerinin kullanımını yasaklanmıştır.

Türkiye’nin Kurşun Kromat Pigment İthalatı

Boya sanayinde göreve başladığım 1993 senesinde teknik görüşmelere gelen pigment üreticilerinden duyduğum ilk sözler kurşun kromat pigmentlerinin ömürlerinin dolduğu ve kısa zaman içinde kullanımlarının sona ereceği dolayısıyla da ilk fırsatta bunların organik pigmentler ile değiştirilmesi önerisiydi. Türkiye’nin Amerikan doları ve ton olarak kurşun kromat pigment yıllık ithalatları Biruni Tuik’in Dış Ticaret İstatistikleri veri bankasından derlenerek Şekil 1’de gösterilmiştir (2). 2000’li yılların başında 1,5 milyon dolar değerinde ortalama 500 tonlar civarında görülen kurşun kromat pigmentlerinin ithalatları 2005 yılından itibaren Şekil 1’den de görüleceği üzere hızlı bir artış eğilimine girmiş ve 2013 yılında 9,2 milyon USD seviyesine ulaşmıştır. Hacim olarak ise 2013 yılında 2000 ton seviyesi ile maksimum hacim seviyesine ulaşmıştır. 2015 yılından itibaren 6 ila 7,6 milyon USD aralığında yıllara göre değişen oranda bir salınımda ithalat gerçekleşmiştir. Hacim olarak da yıllık 1650 ile 1850 ton arası bir ithalat yapılmıştır. 2007 yılına kadar kurşun kromat pigmentlerinin ithalatı Avrupa Birliği ülkeleri liderliğinde giderken Avrupa Birliği ülkelerinin payı 2019 yılına kadar azalarak sonunda tamamen durmuştur. Buna karşı Kanada’nın 2007 yılından itibaren Türkiye’ye kurşun kromat pigmentleri ihracatını artırdığı 2019 yılında zirve seviyesine çıktığı görülmüştür. Bu artışın en önemli nedeni CIBA’nın kurşun kromat üretimini Kanadalı firmaya devretmesidir. Ancak son yıllarda büyük olasılıkla finansal sıkışıklıklar nedeniyle Kanada’nın ihracatının sürekli bir azalma eğilimine girdiği görülmektedir. Avrupa Birliği ülkelerinin kurşun kromat pigmentler üretimini yavaşlatmaya ve durdurmaya başlaması ile Hindistan kaynaklı ithalat Kanada’nın hemen ardından 2010 yılından itibaren artışa başlamıştır. 2010 yılında 760 tonu aşan Hindistan kaynaklı ithalat 2022 yılında 1083 ton ve 4,4 milyon USD seviyesi ile zirve yapmıştır. FERRO firması bünyesine katılmış olan NUBIOLA firmasının İspanya’daki üretimini Kolombiya’ya yönlendirmesi neticesinde Türkiye’ye inorganik pigment ihraç eden üçüncü ülke Kolombiya olmuştur. Türkiye’nin kurşun kromat ithalatında en büyük dördüncü ülke Çin’dir. Çin’in ihracatı 2020 yılında 870 bin USD seviyesine ulaştığı tespit edilmiştir. [caption id="attachment_157703" align="aligncenter" width="696"] Görsel 1. Yıllık ithalat değerleri ve hacimleri[/caption] 2000’li yılların ilk 10 yılı süresince 30 civarında ülkeden ülkemize kurşun kromat pigment ithalatı yapılırken bugün bu sayı 6-7 ülkeye inmiştir. Mevcut lider ülkeler ise ihracat büyüklükleri sıralaması ile Hindistan, Kanada, Çin ve Kolombiya’dır. Hindistan’dan başlıca 7 kaynaktan kurşun kromat pigment ithalatı yapılırken, Çin kaynaklı teminci sayısı 2 olup, Kanada ve Kolombiya’dan 1’er üretici görülmektedir. Kurşun Kromat Pigmentlerinin 2000’li yılların başında ortalama 500 ton seviyesindeki kullanımının gelişmiş ülkelerde sıfırlanırken Türkiye’de 1800 tonlar seviyesine çıkmasının yanlış olduğunu düşünüyorum. Bu pigmentlerin kayda değer bir kısmının yol çizgi boyalarında kullanılması çevresel açıdan oldukça risklidir. Yol çizgi boyalarının yıllık 400-500 t civarında kurşun kromat pigment katkısı ile üretilip kullanılması her yıl doğaya bu oranda kurşun kromat pigmentinin tozuyarak karışmasına yol açmaktadır. Buradaki yüksek kullanıma karşın özellikle iplik üretimde kullanılan masterbatch tamamen ve toz boya üretiminde ise çok büyük ölçüde kurşun kromat pigment kullanımı durmuştur. Ancak yukarıda belirttiğimiz üzere yol çizgi boyası, çeşitli oto tamir ile endüstriyel boyalar ve plastik masterbatch renklendirmelerinde kurşun kromat pigmentleri kullanılmaktadır. İnşaat boyaları üretiminde 2. kalite ürünlerde sınırlı kullanımı olabilir. Ayrıca masterbatch üretiminde kullanılan kurşun kromat pigmentlerinin oyuncakların renklendirmesinde kullanılıp kullanılmadığı bilinmemektedir.

Kurşun Kromat Pigment Tipleri Ve Organik Alternatifler

Kurşun kromat pigmentleri Renk Endeksleri PY 34 ve PR 104 olan pigmentlerdir ve içerikleri Tablo 1.’de verilmiştir: • PY 34: Kurşun Kromat (Primrose, Limon & Orta PbCrO₄ / Pb SO₄ • PR 104: Kurşun kromat/Kurşun Molibdat: PbMoO₄ [caption id="attachment_157704" align="aligncenter" width="807"] Tablo 1. Kurşun Kromat Tipleri ve İçerikleri[/caption] Kurşun Kromat pigmentleri yerine önerilebilecek organik pigmentlerin renk indeksleri: • Dekoratif Boyalar için: PY 74, PY 83, PY 42, PO 34. • Endüstriyel Boyalar için: PY 42, PY 139, PY 151, PY 154, PO 36. • Plastik renklendirmekte: PY 13, PY 83, PY 139, PY 151, PY 154, PY 191, PO 34.   Kaynaklar  (1) LJH Erkens, H Hamers, RJ Hermans, E Claegs, M. Bijnens, “Lead chromates: A review of the state of the art in 2000”, Surface Coatings International Part B: Coatings Transactions, Vol 84, B3, 169-242, July 2001 (2) https://biruni.tuik.gov.tr   Doç. Dr. Gürses Öner Bölge Satış Müdürü  Sudarshan Chemicals Industry Ltd.