Talaş (swarf), bir kesme veya taşlama aleti tarafından çıkarılan metalik ve aşındırıcı parçaları ifade etmek için kullanılan bir terimdir. İşlenmiş parçalardan çıkan talaş, bu bağlamda ağaç işlemesi kaynaklı talaşa benzer. Delik açma, taşlama, kanal açma, tırtıllama, raybalama (reaming), testere ile kesme, kanal açma ve kılavuz çekme dahil olmak üzere imalatta birçok işlem talaş oluşumuna yol açmaktadır.
Üç ana metal işleme prosesi delme, frezeleme ve tornalamadır. Delme en yaygın işleme prosesidir, işlemlerde çıkarılan metallerin dörtte üçünün delme sonucu ortaya çıktığı tahmin edilmektedir. Genellikle burgulu matkapla yapılır ve sarmal talaşlar matkaptaki oluklardan
çıkar.
Freze makineleri delik açmak, yuva oluşturmak, dişlileri kesmek ve delik delmek için hareketli, dönen kesiciler kullanır. Bu işlem, çok çeşitli şekil ve boyutlarda hem düz hem de düzensiz yüzeylerde metallerden malzeme çıkarılmasını sağlar. Tornalama ise bir torna
tezgahında dönen metal parçasına uygulanan sabit bıçaklarla kesmeyi kapsamaktadır.
Ancak talaş birçok açıdan tehlikelidir ve çevre güvenliğini sağlamak için daha titiz bir temizleme işlemi gerektirir. Kolayca bozunmadığından ve genellikle keskin kenarlar içerdiğinden, uygun şekilde kullanılmadığında kesik ve kıymık oluşumuna sebebiyet verebilir. Bu tarz işlemlerde her zaman eldiven ve koruyucu gözlük takılmalıdır.
Küçük metal parçacıkları ve şeritleri deri altına toz halinde göze veya makineden fırlayan cisimler şeklinde vücudun herhangi bir yerine girebilir. Daha büyük talaşlardaki aşırı keskin kenarlar da ciddi kesiklere, hatta uzuv kaybına neden olabilir.
Ayrıca, talaşlar yüksek derecede yanıcı olan reaktif metaller içerebilir ve genellikle işleme
operasyonları sırasında soğutucu olarak kullanılan yağlarla kaplanır. Atölyelerin ve iş istasyonlarının yangın önleme için gerekli düzenlemeleri yaptığından ve metal yangınları için tasarlanmış söndürücülerle donatıldığından emin olunmalıdır.
İşleme operasyonlarında metal işleme sıvılarıyla temas ciltte, gözlerde, burunda, akciğerlerde ve boğazda tahrişe neden olabilir; solunum yolu hastalıkları, cilt hastalıkları
ve hatta kanser de metal işleme sıvısına maruz kalmayla ilişkilendirilmektedir. Bunun nedeni, ürettikleri buharın çeşitli yollarla insan vücuduna kolayca nüfuz edebilmesidir.
Hastalığın ciddiyeti kullanılan sıvının cinsine, enfeksiyon türüne ve maruz kalma süresine
bağlı olacaktır. Dört metal işleme sıvısı arasında en yanıcı olanı düz yağlardır (straight oil), çünkü kolayca ısı birikimi yapabilir ve bu nedenle tehlikeli ve kirli çalışma koşullarına neden olabilecek buharı oluşturabilirler. Bu durum yangın ve patlama tehlikesi oluşturmaktadır.
Talaş, yüksek yüzey alanı nedeniyle oldukça yanıcı olabilir; bu durum özellikle demir, titanyum, kalsiyum ve magnezyum içeren metal talaşlar için geçerlidir. Ayrıca, kutularda veya yığınlarda depolanan talaş, özellikle metal işleme sıvılarıyla kaplanmışsa, kendiliğinden yanma eğiliminde olabilir.
Talaşların çoğu jilet gibi keskin olduğundan, işleme prosedürü sırasında genellikle sekerek birkaç metreden fazla uçtukları için yaralanmalara neden olabilirler. İğne benzeri talaşlar, boyutlarına bağlı olarak önemsiz veya ciddi olabilen delinme yaralarına yol açabilir. Talaş aynı zamanda makinelere de ciddi zararlar verebilmektedir.
İşlenmiş parçalardan talaş ve yağların temizlenmesi, üretim sürecinde nihai ürünün kalite standartlarını ve işlevsel gereklilikleri karşılamasını sağlamak için oldukça önemli bir adımdır. Seçilecek temizleme yönteminin, işlenen parçaların türü, talaş ve yağların yapısı,
ilgili malzemeler, gerekli temizlik standartları ve çevresel hususlar gibi faktörlere bağlı olduğu unutulmamalıdır.
Her zaman güvenlik kurallarına uyulmalı, uygun kişisel koruyucu ekipman (KKE) kullanılmalı ve seçilen temizleme yönteminin çevresel etkileri göz önünde bulundurulmalıdır.
İşlenmiş parçalardan talaş ve yağları etkili bir şekilde temizlemek için sıklıkla kullanılan yöntemler ve dikkat edilmesi gereken hususlar hakkında detaylı bilgi aşağıda verilmiştir:
1. Mekanik Temizleme:
Fırçalama: Talaş ve yağları parçaların yüzeyinden fiziksel olarak çıkarmak için sert fırçalar, naylon kıllı fırçalar veya tel fırçalar kullanılır. Bu özellikle daha büyük talaşların çıkarılması için yararlıdır.
Hava Üfleme: Basınçlı hava, yarıklardan ve ulaşılması zor alanlardan talaş ve yağları uzaklaştırmak için kullanılabilir.
2. Kimyasal Temizlik
Solvent Temizliği: İzopropil alkol, aseton veya özel yağ çözücüler gibi çözücüler işlenmiş parçalardaki yağları çözmek ve çıkarmak için kullanılabilir. Bu yöntem karmaşık ve kompleks parçaların temizliğinde etkilidir.
Alkali Temizleme: Alkali çözeltiler yağları ve gresleri parçalayabilir. Alkali temizleme banyosuna daldırma ve ardından durulama hem talaşın hem de yağların giderilmesine
yardımcı olabilir.
Emülsiyon Temizliği: Bazı durumlarda, su bazlı emülsiyon temizleyiciler hem talaş hem de yağları temizlemek için kullanılabilir. Bu emülsiyonlar, solvent bazlı çözeltilerden daha çevre dostu olabilir.
3. Ultrasonik Temizleme:
Ultrasonik temizleme, parçaların bir temizleme solüsyonu ile dolu bir tanka daldırılması ve yüksek frekanslı ses dalgalarına maruz bırakılmasını içerir. Titreşimler, parçaların yüzeyindeki ve çatlaklarındaki talaş ve yağların yerinden çıkmasına ve çıkarılmasına yardımcı olur.
4. Buharlı Temizleme:
Buharlı temizlik, talaş ve yağları yerinden oynatmak ve çıkarmak için yüksek basınçlı buhar kullanır. Karmaşık geometrilere ve ulaşılması zor alanlara sahip parçalarda etkilidir.
5. Deterjanla Temizleme:
Özel deterjanlar, etkili bir temizleme çözeltisi oluşturmak için su ile birlikte kullanılabilir. Deterjan çözeltileri yağları parçalayabilir ve talaşın giderilmesine yardımcı olabilir.
6. Sulu Temizleme Sistemleri:
Bunlar talaş ve yağları gidermek için su bazlı solüsyonlar kullanan otomatik temizleme sistemleridir. Yıkama, durulama ve kurutma gibi çeşitli aşamaları içerebilirler.
7. Vakum Sistemleri:
Vakum sistemleri, gevşek talaş ve yağları parça yüzeylerinden uzaklaştırmak için kullanılabilir. Bu sistemler, temizleme etkinliğini artırmak için fırçalar veya hava jetleri ile birleştirilebilir.
8. Manuel Temizleme:
Bazı durumlarda, özellikle sert temizlik yöntemleri için uygun olmayan hassas parçalarda mendil, bez ve fırça gibi araçlar kullanılarak manuel temizlik yapılması gerekebilir.
Talaş ve Sürdürülebilirlik
İmalat endüstrisinde talaş oluşumu, metal işleme operasyonlarının yaygın bir yan ürünüdür. Geleneksel olarak talaş, atık olarak kabul edilir ve genellikle hurda olarak atılır. Ancak, çevre bilincinin artması ve sürdürülebilirliğe yönelme ile birlikte talaşın geri dönüşümü
önem kazanmıştır.
Talaşların çöpe atılması (düzenli depolama veya yakma) yerine geri dönüştürülmesinin
çevresel avantajları vardır. Metal talaşı genellikle geri dönüştürülebilirdir ve kesme sıvısı veya atık yağ ile potansiyel kirlenmeye ilişkin çevresel kaygılar nedeniyle tercih edilen bertaraf yöntemi budur.
Bu sıvıları uzaklaştırmanın ideal yolu, sıvıları metalden ayıracak ve her ikisinin de geri kazanılmasına ve daha ileri işlemler için hazırlanmasına olanak tanıyacak bir santrifüj kullanmaktır. Talaşların geri dönüştürülmesinin avantajları arasında kesme sıvısını atık akışından uzak tutma ve metal stoklarına yönelik talebi karşılamak için yapılması gereken cevher madenciliği ve metal arıtma miktarının azaltılması da yer almaktadır.
Geri dönüştürülmüş hurda metal stoklarından üretmeye kıyasla, çıkarılan cevherden alüminyum blok elde etmek için üretim birimi başına en az 4 kat enerji harcanmaktadır
ve buna madenciliğin çevresel etkisi de dahildir.
Kaynaklar:
https://www.cohenusa.com/blog/what-is-swarf-recycling-your-machiningscrap-for-cash/
https://en.wikipedia.org/wiki/Metal_swarf
https://www.aboutmechanics.com/what-is-swarf.htm
https://www.airbench.com/latest/what-you-need-to-know-about-coolantsand-swarf/
https://www.kemet.co.uk/blog/cleaning/removing-swarf-and-oils-frommachined-parts
Hazırlayan: Murat Soygür
