İlk defa,
BOTAŞ güvenliğinde karşılaştığım bir yazı idi.‘’İtimat Kontrole Mani Değildir’’, yeni Türkçe ile ‘’Güven,kontrole engel değildir”. Evet, birçok konuda insanlara güvenmemize rağmen, ‘’İnsan beşer, kuldur şaşar ‘ atasözünde olduğu gibi, işi, insanları, sistemi kontrol etmek gereklidir.
Ancak, bu öyle bir denge ki, bunu işin içine iyice girip, işleri karıştırmak gibi de yapmamak gereklidir. Su yalıtımı betona uygulandığına göre, şantiyede beton iyi denetlenmelidir. Beton denetimi, sadece Yapı Denetim firmasına bırakılmamalıdır, çünkü beton yalnız basınç mukavemetinden ibaret değildir.
Hazır beton firması pompanın ucundaki betondan sorumludur. Geri kalan işler yani betonun kalıba yerleştirilmesi, ısı kontrolü, rötre hesabı, beton dökümü, betonun kürü vb. ise işveren, proje müdürü, şantiye şefi sorumluluğundadır. Su ile temas edecek betonlara daha da özen göstermek gereklidir.
Kullanılacak su yalıtım ürünü evrak bazında çok iyi kontrol edilip karar verilmelidir. Ürünün nasıl uygulanacağı uygulama metodu (method statement) hazırlanmalıdır. Kontrol listeleri (check- list) yapılıp ürünün Teknik Föylerine ve Güvenlik Koşullarına uygun olup olmadığı denetlenmelidir.
Burada en önemli konu üreticinin beyanlarıdır.Üretici beyan ettiği ve uygulamasını tavsiye ettiği yöntemi açıkça nihai tüketiciye aktarmalıdır. Uygulama sonrasında da nasıl korunması gerektiği, kürünün ne zaman tamamlanacağı da açıkça belirtilmelidir.
Bu tarz kalite kontroller kişiden bağımsız, insanı eleştirmeden, sadece yapılan işin doğruluğunu ölçmek için kullanılmalıdır.Böylece şantiyelerde sıkça rastlanan ‘’aman bir şey olmaz, boş ver ‘’ gibi boş sözlerinde önüne geçmek gereklidir.
Ahşap ve çelik yapılar da olmasına karşın, ülkemizdeki yapılaşmada en çok beton kullanılmaktadır. Su yalıtımında başarı betonun sipariş edilmesi, yerine yerleştirilmesi, kürünün yapılmasına kadar olan süreci de kapsamaktadır. Uygulanan ürün elastik, çatlak köprüleme özelliğine de sahip olsa performansı yine betona bağlıdır.
TS EN 206 (Beton- özellik, performans, imalat ve uygunluk standardı) ve TS 13515’e (Uygulanmasına yönelik tamamlayıcı standart) göre artık betonun döküleceği, çevresel etki sınıfları da tanımlanmıştır. Kullanılabilecek en düşük çimento miktarları da belirtilmiştir.
Standart küresel ısınmayı da hesaplayarak, en yüksek beton döküm sıcaklığını 350C, 90 cm’den daha kalın betonları ise kütle betonu olarak nitelendirmiş, sertleşmiş beton sıcaklığının maksimum 650C’yi aşmaması gerektiğini yayınlamıştır. Hazır beton firması, siparişe göre istenen betonu üretip teslim eder.
Ancak betonun yerleştirilmesi, bakımı işverene, yükleniciye aittir. Öyle ise betonun bu sebeplerden dolayı çatlamasını engellemek için alınabilecek tüm tedbirler, işverene, yükleniciye,yapı denetime aittir. İşveren bu konuda gerekli hassasiyeti göstermez ise sonuçlarına da katlanmak zorunda kalır.
Betonarmenin yapımı sırasında kullanılabilecek ürünler kullanılmaz, tedbirler alınmaz ise geri dönüşü hem masraflı hem de teknik açıdan olumsuz sonuçlar yaratır.
Örneğin; inşaat yapımı sırasında, beton ek yerlerinde kullanılabilecek, su ile genleşen bandın 1 metre fiyatı yaklaşık 4 €/metredir. Yalıtımda sorun olur ise ödenecek bedel çok daha pahalıdır. Örneğin; 1 kg poliüretan enjeksiyon işinin malzemeli bedeli yaklaşık 40 €/ kg’dır.
İş çözülmez ise, ne kadar daha yapılması gerektiği de bilinmemektedir, betonun durumuna, beton kalitesine,betonun kalıba yerleştirilirken sıkıştırılıp sıkıştırılmadığına vb. etmenlere bağlı olarak değişkenlik göstermektedir. Enjeksiyon doğru yapılıp su kesilse dahi yapılmayan yerlerde de su girişi olabilir. Korozyona da engel olamaz.
Bir yapının kapısını, penceresini, musluğunu, çatısını değiştirebilirsiniz. Rengini beğenmediğiniz bir parkeyi kaldırıp yerine, farklı renkte bir parke döşetip, kullanabilirsiniz. Ancak konstruktif yapıyı, binayı ayakta tutan iskeleti, değiştiremezsiniz.
İnşaatı tamamlanan bir betonarme yapının, ‘’betonunu eski haline getiremez, demirini çıkarıp yerine başka donatı ikame edemezsiniz’’.Bunu insanlarda rastlanan kemik erimesi hastalığına benzetebiliriz. Hastalık başladıktan sonra, insanlardaki kemiği, eski durumuna geri getiremezsiniz.
Betonarme yapılarda oluşan demir donatının korozyonunu,insan kemiğine benzetebiliriz. Başlamış olan korozyonu durdurmak, etkisini yavaşlatmak mümkündür. Ancak korozyona uğramış, paslanmış, kesit kaybına uğramış bir demir donatıyı eski haline getiremeyiz.
Beton tamamen su geçirimsiz bir yapı malzemesi değildir. Beton içerisinde kullanılan mineral ve kimyasal katkılarla, betonun su geçirimliliğini düşürebiliriz. Özellikle su ile temas eden, su deposu, havuz, ıslak hacimlerde beton denetlenmelidir. Betonun dökümünden-kürüne kadar özen gösterilmelidir.
Betonda çatlaklar olur ise sürekliliğini kaybeder. Standartlara göre değişmekle birlikte, betonarme yapılarda izin verilen çatlak genişliği 0,2 mm’dir, bazı standartlarda 0,4 mm’ye kadar izin verilmektedir.
Çünkü, betonarme içerisindeki demirin akma gerilmesinin aşıldığı ve demirin kopma gerilmesine ulaştığı anlamına gelir. Bu nedenle maliyeti 500 milyon dolar üzerindeki büyük projelerde genelde çatlak genişliği standartların üzerine çıkmış ise epoksi enjeksiyonu uygulatılır.
Yapılarda su girişinin en fazla olduğu yerler;
1) Yatay ve düşey tüm beton ek yerleri,
2) Tie-rod (tij, çiroz) demirleri,
3) Boru giriş-çıkış yerleri,
4) Genleşme derzleridir( dilatasyon).
Özetle; su yalıtımı betona yapıldığına göre betonun her aşamasının kontrol edilmesi gereklidir. Üzerine yapılacak su yalıtımı, ısı yalıtımı, projede var ise yeşil çatı yalıtım detayları da aynı şekilde kademelendirilmelidir.Önceden bir örnek yapılırsa daha da iyi olur.
Uygulamadan sonra su testi, kalınlık tayini, çekme deneyi gibi denemelerle test edilmelidir. Islak hacim, su deposu, havuz gibi seramik kaplaması yapılacak yerlerde, derz dolgusu yapılmadan önce su testi yapılmalıdır.
Fayans seramik derz dolguları su yalıtım malzemesi değildir, estetiği tamamlamak, yapının çalışması sırasında seramiğin zarar görmesini engellemek amacıyla kullanılan yapı kimyasallarıdır.
Betonda oluşabilecek çatlaklar en aza indirilmelidir. Sürme esaslı (bitüm, poliüretan, bitüm-poliüretan, ms polimer, hibrid vb..) yalıtım da yapılsa, serme esaslı (PVC membran, bitümlü membran vb..) yalıtım da yapılsa, betonun homojen ve düzgün olarak yerine yerleştirilmesi, yalıtımın başarısı için oldukça önemlidir.
Sürme esaslı bir üründe, uygulamada sorun olursa problemin nereden geldiğini görebilir, ani tıkaç harcı veya poliüretan esaslı enjeksiyon malzemeleri ile sorunu çözebilirsiniz.Ancak serme esaslı PVC membran, bitüm esaslı membran vb’de sorunun neden kaynaklandığını bilemeyebilirsiniz.
Çünkü su bir yerden yalıtım içerisine girip dolaşır. Suyun çıktığı yer sorunun olduğu yer olmayacaktır. Betonun en zayıf olduğu alandan su kendisine yol bularak, sızacaktır. Yapılan su ve ısı yalıtımının hepsi sökülüp, kaldırdıktan sonra tekrar yalıtım yapmak gerekecektir.
Cem Ercan
İnşaat Yüksek Mühendisi / Civil Engineer M.Sc.
Proje ve Teknik Satış Müdürü / Project and Technical Sales Manager
Emülzer Asfaltevi Tecrit Maddeleri San. ve Tic. Ltd. Şti.
